روستای اصفهک طبس | بازمانده قدرتمندترین زلزله ایران

روستای اصفهک طبس در استان خراسان جنوبی مقصد ماست؛ جایی که یکی از زیباترین بافت های تاریخی خشت و گلی در ایران را دارد.

اصفهک شاهکاری است که بخش هایی از آن از زلزله مرگبار طبس در سال 1357 جان سالم به در برد و امروزه به عنوان یک مقصد گردشگری از مسافران میزبانی می کند. اگر می خواهید بدانید اصفهک کجاست و چه زیبایی ها و رمز و رازهایی را درون خود پنهان کرده است با کارناوال همراه شوید تا در کوچه پس کوچه های آن قدم زده و با تاریخچه روستای اصفهک آشنا شویم.

ورود به صفحه اختصاصی جاذبه های گردشگری خراسان جنوبی

چرا روستای تاریخی اصفهک؟

• این روستا بافت بومی و تاریخی دارد که تقریبا سالم مانده است.
• روستای اصفهک منظره و چشم انداز بسیار زیبا و چشم نوازی دارد.
• اصفهک از جاذبه های به جا مانده از زلزله طبس در سال 1357 به شمار می رود.
• یکی از رصدخانه های کویری ایران در این روستا وجود دارد.
• آب و هوای روستا به خاطر همجواری اش با کوهستان، به نسبت محیط اطرافش بسیار معتدل تر و خنک تر است.
• این روستای کویری پوشش گیاهی منحصر به فردی دارد؛ وجود درختان نارنج و زمین های کشت زعفران در اطفهک تجربه ای جدید برای شما خلق می کند.

آشنایی با روستای اصفهک | بازمانده زلزله طبس

در 38 کیلومتری شرق شهر بزرگ طبس در خراسان جنوبی روستای بسیار زیبا و کوچکی وجود دارد که به خاطر بافت تاریخی و بسیار زیبایش مشهور است. این روستای زیبا اصفهک نام داشته و در بخش دیهوک از توابع شهر طبس قرار دارد. 

اصفهک از بازماندگان زلزله مرگبار طبس است که در سال 57 رخ داد و باعث تخریب بخش زیادی از بافت اصلی روستا شد به گونه ای كه حدود ٥ سال پس از زلزله، تقریبا نشانی از سكونت در روستا به چشم نمی خورد. بعد از وقوع زلزله در کنار روستا خانه های جدیدی برای ساکنان ساخته شد و بافت تاریخی آن خالی از سکنه ماند؛ اما هنوز هم بخش هایی از همان بافت زیبای تاریخی با خانه های کاه گلی وجود دارد که قدم زدن در آن و لمس دیوار های کاه‌گلی و خنکِ خانه ها، حال و هوای سال ها پیش، وقتی روستا جان داشت را به شما می بخشد.

یکی دیگر از ویژگی ها و البته دیدنی های روستای کویری اصفهک، پوشش گیاهی خاص آن است. در کنار این روستا زمین های کرت بندی شده ای وجود دارد که به خاطر آب و هوای معتدل و به نسبت خنک روستا در آن ها زعفران و پونه های بومی کشت می شود. همچنین وجود درختان نخل و بوی مست کننده درختان نارنج که به صورت نامنظم دور تا دور روستا را احاطه کرده اند خاطره ای متفاوت از گردش در یک روستای کویری را به شما هدیه می دهد. یکی از دلایل رشد این درختان خودرو وجود چند قنات پر آب مثل قنات های عباس آباد، توکل آباد (در خود روستا)، ده‌نو و اسکندر آباد در اطراف روستاست. از دیگر دلایلی که سفر به اصفهک را به یک گشت و گذار جذاب تبدیل می کند بازدید از یکی از رصدخانه های کویری ایران است که در سال 95 توسط جمعی از کارشناسان در این روستا ساخته شد. 

 در ادامه با کارناوال همراه شوید تا گشت و گذاری در روستا داشته باشیم و بیشتر با این روستای دل انگیز کویری آشنا شویم.

تفریحات و دیدنی های روستای اصفهک

در این بخش گشتی در روستا خواهیم زد و از دیدنی های آن برای تان خواهیم گفت:

1- گشتی در روستا و بازدید از بافت تاریخی آن

یکی از لذت های بازدید از این روستای تاریخی و دیدنی، گشت و گذار در میان بافت تاریخی آن است؛ گردشی که حس سفر به گذشته ها را برای شما تداعی می کند. می توانید یک نقطه شروع برای خود در نظر بگیرید و از آن جا گشت و گذار در روستا را آغاز کنید چرا که بافت آن مثل هزار تویی است که اگر ساعت ها هم وقت بگذارید شاید نتوانید همه کوچه پس کوچه های آن را بگردید.

 بافت تاریخی روستا شامل خانه های کاه‌گلی با سقف های گنبدی کوتاه و کوچه های تنگ و باریکی است که با ساباط های طاق دار به هم وصل شده اند. فضای داخلی روستا آن قدر خنک است که حتی اگر آفتاب سوزان هم بتابد باز هم نسیمی خنک از میان کوچه ها خواهد آمد و صورت تان را نوازش خواهد کرد. از سوی دیگر، کمی که از بافت تاریخی فاصله بگیرید درختان زیبای نخل و نارنج که بوی شان حسابی در فضا می پیچد را خواهید دید که در میان زمین های سبز، پونه های محلی و گل های زعفران قد علم کرده اند. 

2- عکاسی 

وقتی از جاده اصلی به این روستای زیبا می رسید آن قدر حیرت انگیز و زیبا به نظر می رسد که انگار یک تابلوی نقاشی پیش روی‌تان قرار دارد. ترکیب خانه های کوچک و کاه‌گلی، درختان نخل و آسمان آبی و صاف منظره زیبایی برای عکاسی پدید آورده است که شاید هر جایی نتوانید آن را پیدا کنید؛ اما در روستای اصفهک همه این زیبایی ها در یک قاب وجود دارد. در کنار اینها وقتی هوا کمی تاریک می شود اهالی برای روشن کردن روستا در هر گوشه ای فانوسی روشن می کنند که زیبایی روستا را چندین برابر می کند و حال هوای رویایی به آن می بخشد.

 توصیه: غروب آفتاب در این روستا بی نظیر است که می توان از آن عکس های بسیار زیبایی تهیه کرد، پس سعی کنید غروب آفتاب روستا را از دست ندهید.

3- بناهای تاریخی روستا  

در جریان زلزله ای که در سال 57 در طبس اتفاق افتاد، قسمت های زیادی از روستا شامل بخش زیادی از بافت تاریخی و ساختمان هایی مثل مسجد جامع و حمام قدیمی از بین رفت. چند سال بعد از این اتفاق و بازسازی اصفهک به همت اهالی روستا و جمعی از کارشناسان مرمت بناهای تاریخی آغاز شد و در جریان این اقدامات برخی از بناهای تاریخی روستا جانی دوباره گرفتند؛ از جمله: 

مسجد جامع اصفهک

مسجد جامع هم مانند سایر خانه های روستا از معماری بومی مناطق کویری پیروی می کند و دارای فضایی کوچک با یک گنبد کاه گلی و چند پنجره کوچک است.

حمام قدیمی روستا

حمام قدیمی روستا نیز مانند سایر حمام های قدیمی دارای سکو برای نشستن، سربینه، درگاه های کوتاه و حوضی در وسط است که به طور کامل بازسازی شده است.

رصدخانه کویری اصفهک

در زمان بازسازی بافت تاریخی روستا یک بخش دیگر به عنوان رصدخانه به روستا اضافه شد که متشکل از سه دیواره آجری است که دایره های متحدالمرکز هستند. 

معماری بومی روستای اصفهک

اگر نگاهی کلی به معماری روستا بیندازیم، در می یابیم که ساخت خانه ها کاملا با اقلیم مناطق کویری هماهنگ است.

خانه های این روستای بسیار زیبا از مصالحی مثل خشت و گل که ظرفیت حرارتی بالایی دارند ساخته شده است. پلان کلی روستا و تک تک بناها فشردگی بسیار بالایی دارد که به احتمال خیلی زیاد چند دلیل مهم را دنبال می کند: اول آن که حفظ پیوستگی در میان خانه ها، خطر سرقت و دستبرد راهزنان را کم می کرده و دوم این که فشردگیِ بیشتر بین ساختمان ها، به ایجاد سایه بیشتر کمک می کند و  این امر در فصول گرم سال باعث دریافت کم ترین میزان نور آفتاب و در نتیجه خنک شدن داخل خانه ها می شود. در آخر باید گفت که فشردگی خانه ها تبادل حرارتی را به حداقل می رسانده و در فصل تابستان موجب خنکی و در فصل زمستان باعث گرم ماندن خانه می شده است. یک دیگر از ویژگی های قابل توجه خانه های روستا شکل گنبدی سقف ها برای ایجاد سایه در خلاف جهت تابش خورشید است. به طوری که در ساعات اوج تابش آفتاب همیشه یک سمت گنبد ها سایه می افتد و موجب جذب کمتر گرما می شود.

مردم و اقتصاد روستا

اصفهک نسبت به بخش های اطرافش در موقعیت جغرافیایی بهتری قرار دارد. قرارگیری آن در مجاورت کوه به آن آب و هوایی داده که در تابستان حداقل ۵ تا ۶ درجه سردتر از طبس است و به همین خاطر گرمای هوا در تابستان و سرما در زمستان را تعدیل می کند. در کنار آن، روستا از موهبتی بزرگ یعنی آب برخوردار است که به خاطر وجود چند رشته قنات پر آب در اطراف بوده و همچنین مهم تر از همه روستا یکی از غنی‌ترین منابع آب را در قلمرو شهرستان طبس دارد، این منبع چاه کوثر نام دارد که آب 39 روستای دیگر را هم تامین می کند. همین امر سبب شده تا پیشه اصلی مردم روستا به دامپروری و کشاورزی بدل شود و محصولاتی مثل زعفران و خرما از سوغات مهم آن باشد.

موسیقی

در زندگی مردم اصفهک موسیقی و ترانه های محلی جایگاه ویژه ای دارد تا جایی که در همه مراسم ها اعم از عزاداری و عروسی از آن بهره می برند و با نواختن تار و خواندن ترانه های محلی جانی دیگر به مراسم های زیبای‌شان می دهند.

پوشاک

لباس مردان روستا دستار، کت، شلوار، پیراهن، جلیقه، کلاه و کفش است که تقریبا در همه جای ایران رایج است و زنان نیز از پیراهن‌های بلند و گشاد، شلوار، روسری و چادر استفاده می‌کنند.

صنایع دستی

مردم روستا در بافتن قالی مهارت بسیار ویژه ای دارند که از صنایع دستی مهم روستا محسوب می شود  

خوراک

اغلب مردم روستانشین در ایران با توجه به اقلیم منطقه، گیاهان خوراکی روستا و دام های شان، غذاهای لذیذی می پزند. در روستای اصفهک نیز انواع آش و آبگوشت جایگاه ویژه ای در وعده های غذایی شان دارد.

اقامت در روستای اصفهک

برای اقامت در روستا کافیست به سراغ اقامتگاه بوم گردی زیبایی بروید که در خود بافت تاریخی روستا قرار دارد و امکاناتی نظیر رستوران، سرویس بهداشتی و حمام در آن وجود دارد.

بهترین فصل سفر به اصفهک

 روستای اصفهک در اصل واحه ای است که در منطقه کویری خراسان جنوبی واقع شده و انتظار می رود که در فصول گرم رفتن به آن امکان پذیر نباشد؛ اما به دلیل مجاورت روستا با رشته کوه های بخش مرکزی ایران، نسبت به محیط اطراف خود مثل شهر های طبس یا دیهوک، حداقل 5 درجه خنک تر است؛ بنابراین اگر خواستید به روستای اصفهک سفر کنید خیلی محدودیتی برای شما وجود ندارد اما بهتر است که فصول خنک سال مثل بهار و پاییز را برای سفر انتخاب کنید چرا که این دو فصل بهترین انتخاب ها برای سفر به مناطق کویری ایران هستند.

دیدنی های اطراف

اگر روستای اصفهک را برای بازدید انتخاب کردید می توانید از سایر جاذبه های زیبای شهر طبس که در زیر به آن ها اشاره می کنیم هم بازدید کنید.

آداب و رسوم مردم اصفهک

یکی از رسم های جالب مردم اصفهک مراسم «چراغُنِ اصفهکی» است. قدیمی های این روستا درباره این آیین می گویند که مردم روستا در زمان های قدیم به برق و روشنایی دسترسی نداشتند. بنابراین برای دور هم جمع شدن و ادای سنت صله رحم که در اسلام به آن تاکید زیادی هم شده است، در خانه های‌شان فانوس روشن می کردند و دور آن جمع می شدند و دیداری تازه می کردند. اگر این روز ها هم به روستای اصفهک بروید، زمانی که هوا روبه تاریکی می رود درجای جای روستا فانوس هایی را برای روشن کردن روستا و زنده نگه داشتن این سنت زیبا روشن می کنند.

نگاهی دقیق تر به جغرافیای اصفهک

روستای اصفهک از شرق به روستای چیروک، از جنوب غربی به روستای عباس آباد و از شمال و شمال غربی به روستای سنج و کوه اصفهک محدود می‌شود. همچنین بد نیست بدانید که ارتفاع این روستا از سطح دریا در حدود ۱۰۴۰ متر است و اقلیمی گرم و خشک دارد. 

زلزله مرگ بار شهریور ماه 1357 در طبس

حوالی ساعت هفت شب در واپسین روز های گرم تابستانی، آرامش شهر طبس به هم ریخت و زلزله ای با قدرت 7/8 دهم ریشتر این شهر را لرزاند. این زلزله به عنوان عمیق ترین و قوی ترین زلزله در ایران به ثبت رسیده است که بین 15000 هزار تا 25000 کشته بر جای گذاشت و هزاران نفر را بی خانمان کرد. آمار دقیق کشته ها مشخص نیست چون میزان تخریب و آوار ها به قدری بالا بود که تعداد بسیار بالایی از اجساد هیچ وقت پیدا نشدند.

روستای زیبای اصفهک نیز از خشم این زلزله مرگ بار در امان نماند و حدود 80 نفر کشته برجای گذاشت و بخشی از بافت تاریخی آن به طور کامل تخریب شد. تا مدت ها بعد از زلزله، بازماندگان در چادرهایی که برایشان فراهم شده بود زندگی می کردند و سپس ساخت بافت جدید شروع شد و مردم روستا اسکان دائمی داده شدند و بافت تاریخی دست نخورده باقی ماند. با متروكه شدن روستای تاریخی، فرآیند فرسایش و تخریب آن كه در معرض عوامل طبیعی و انسانی قرار داشت، شدت یافت، به گونه ای كه در بازه ای ٣٥ ساله تاثیر فرسایش بر ابنیه خشتی روستا، به مراتب بیشتر از تخریب ناشی از زمین لرزه بود تا این که در سال های 91-92 تعدادی از جوانان روستا تصمیم به بازسازی روستا گرفتند و فعالیت هایی مثل نقشه برداری و محله بندی را مد نظر قرار دادند. سپس در اوایل سال 1393 در پی بازدید مهندس فرامرز پارسی (از کارشناسان مرمت در ایران) ایده مرمت در روستا قوی تر شد. وی با کمک چهار گروه دانشجویی به تهیه و تنظیم نقشه هایی از وضع موجود 40 بنا در روستا پرداخت و نقشه های مرمت و معماری 15 بنا آماده سازی شد که با حمایت و مشاوره مهندسان عمارت خورشید تهیه شده است. درسال 95 بخش هایی مثل حمام، چهار مورد از خانه های روستا و رستوران بازسازی شدند و مورد استفاده قرار گرفتند.

دغدغه های کارناوالی

سال ها پیش دست نامهربان طبیعت روی شهر زیبای طبس سایه انداخت و زلزله ای مرگ بار که به جرات می توان گفت بی سابقه ترین زلزله در ایران است، رخ داد و شهر را با خاک یکسان و روستاهای اطراف را به تلی از خاک تبدیل کرد. بافت های تاریخی، نخل های زیبا و مردمان خون گرم کویر همه و همه فقط از خود رد پایی گذاشتند و رفتند. امروزه بعد از گذشت 40 سال از آن روز پر حادثه هنوز هم آثار خرابی ها در بخش های مختلف شهر و روستاهای اطراف دیده می شود که برخی از آن ها گنجینه ای است که از دیروز برای ما به یادگار مانده که باید به خوبی از آن مراقبت شود، اما متاسفانه به این یادمان های ارزشمند آن طور که باید و شاید توجهی نمی شود. این یادگاری ها می تواند نشان دهنده فرهنگ گذشتگان ما و همچنین منبع در آمدی برای کسانی باشد که امروزه با خاطرات آن ها زندگی می کنند.

 ما نیز مثل همیشه به عنوان یک گردشگر مسئول وظیفه داریم تا با احترام به فرهنگ بومی مناطق مختلف به شهر ها و روستاها سفر کنیم. اما متاسفانه نامهربانی هایی از سوی ما گردشگران نوعی رخ می دهد که آسیب جدی به فرهنگ مناطق وارد می کند. برای مثال نداشتن پوشش مناسب در طبیعت و انتقال فرهنگ پوشش شهری به مردم روستایی نوعی ناهنجاری تلقی می شود که در اصل موجب از بین رفتن تدریجی فرهنگ مردم روستا می شود. پس بیاییم با احترام به فرهنگ بومی مردم، رفتار و پوشش مناسب مسئولانه تر سفر کنیم.

بعد از نقد و بررسی کارناوالی | تجربه من از سفر به روستای تاریخی اصفهک

خنکای پاییز است و من بی قرار دیدن خاک خشک و برهوتی ام که نخل های سبز گاه و بی گاه حال و هوایش را عوض می کند. می گویند پاییز فصل رنگ هاست؛ اما وقتی پاییز را در کویر باشی می دانی که مردم کویر هیچ گاه پاییز را نمی بینند؛ اما دریا دارند، دریایی از شن های نرم که نور آفتاب پاکشان کرده است، نخل دارند، نخل هایی سبز که خرمای شیرین را بار می کنند و به دوش می کشند تا کام مهمانان شان را شیرین کنند مبادا به‌شان بد بگذرد و ناراضی خاک مظلوم و فقیرشان را ترک کنند. تلاش می کنم تا دم دم های غروب پاییزش را ببینم و خب موفق هم می شوم.

از دور نخل های روستا سلام می دادند و ابر های تکه پاره در آسمان آبی فکرت را خنک می کردند. به روستا رسیدم و از سمت زمین های کرت بندی شده وارد بافت قدیمی و تاریخی اش شدم. دوست داشتم سریع تر بروم و میان آن ساباط ها و کوچه های تنگ و کاه گلی روستا قدم بزنم اما حال خوشی برایم نداشت. صدای کودکانی را می شنیدم که زیر آوارند و مردمانی که اشک از کویر چشمانشان جاری شده بود که دیگر خانه ای ندارند که دیگر همدمی ندارند. امان از زمین که خانه های قشنگشان را ویران کرد. لختی در روستا گشتم و هوای روستا را در ریه هایم بردم و بعد از روی بام یکی از خانه به تماشای داستان هایی نشستم که از جلو چشمانم می گذشتند. نگاهم به کودکان روستا افتاد که با شادی پله های خانه ها را بالا می رفتند و بازی می کردند. برایم جالب بود تا بدانم کودکانی به آن سن و سال که شاید زیبایی روستا را آنقدرها درک نمی کنند، آن جا چه می کنند و جوابی که گرفتم تلخ بود!

این جا خانه پدر بزرگ ها و مادربزرگهای‌مان بود.

غروب آفتاب نارنجی رنگ آبان روی سقف خانه ها سایه انداخت و روستا کم کم بی نور شد. وقتی داشتم روستا را ترک می کردم جای جای روستا فانوس روشن بود که فضا را محزون می کرد. قدم زنان به سمت جاده رفتم  وزیر لب زمزه کردم:

به دنبال محمل، سبک‌تر قدم زن

مبادا غباری به محمل نشیند

عجب نیست خندد اگر گل به سروی

که در این چمن، پای در گل نشیند

بنازم به بزم محبت که آنجا

گدایی به شاهی، مقابل نشیند ...

با کارناوال گشتی در روستا زیبا و تاریخی اصفهک زدید، اگر شما هم به این روستای تاریخی و زیبا سفر کرده اید، تجارب سفر و تصاویر زیبای خود از این روستا را با ما به اشتراک بگذارید.

کــــــــارناوالی شــــــــو