سالروز تاجگذاری کوروش هخامنشی | آغاز یک امپراتوری قدرتمند

هر کشوری در تاریخ خود اتفاقاتی دارد که مردمانش با مرور آن، غرور را در بند بند وجودشان احساس می کنند و با سربلندی از آن یاد می نمایند. کشور عزیرمان، ایران، نیز از این قاعده مستثنی نیست و در جای جای تاریخ، شکوه و صلابت را به خود دیده و میزبان انسان ها و اتفاقاتی بزرگ بوده است. در تاریخ این سرزمین کهن، سلسله های پادشاهی زیادی آمده و چهره ی آن را دگرگون کرده اند. بسیاری از شاهان تنها به غارت منابع این دیار پرداخته و با اقداماتی نسنجیده کشور را به نابودی کشانده و بخش هایی از آن را از بین برده اند. اما در این میان، افرادی نیز بر کشور تسلط پیدا کرده اند که شنیدن نامشان ردایی از غرور را بر تن هر ایرانی می نشاند و با گذشت هزاران سال هنوز هم باعث افتخار هر یک از ساکنان این سرزمین هستند.

شاید گوشه هایی از تاریخ، پس از گذشت چند سال کمرنگ شده و کم کم به فراموشی سپرده شوند، اما روزهایی هم هستند که همچون فرش دستبافت ایرانی می مانند و هر چه قدر از قدمتشان بگذرد و پا خورده تر شوند، بیشتر قیمت پیدا می کنند. امروز، روزی خاص در تاریخ سرزمین چند هزارساله ی ماست که البته در هیچ تقویمی جای ندارد؛ اما متعلق به کسی است که بسیار از آن شنیده ایم و کمتر کسی است که تلاش و کوشش وی را در راستای آبادانی این سرزمین نستاید. نامش، در جهان پرآوازه است و شیوه ی حکومتش، با وجود تعلق به هزاران سال پیش، الگوی بسیاری از جوامع امروزی است.

بیش از 2500 سال پیش در چنین روزی، کوروش هخامنشی، شاه نام آشنای ایران، تاج گذاری کرد و سلسله ی هخامنشیان را بنیان نهاد. این شاه به آوازه و قدرتی بی مثال در تاریخ ایران و جهان دست یافت و توانست شیوه ای متفاوت در اداره ی یک سرزمین را به کار گیرد؛ شیوه ای که با وجود پهناور بودن قلمروی ایران، امکان اداره ی آن را به بهترین شکل به وی داد و شادی مردمان را به ارمغان آورد. 

به بهانه ی این روز می خواهیم سفری کوتاه به گوشه ای از تاریخ ایران کهن داشته باشیم و وقایع آن دوران را با هم مرور کنیم. البته این تنها نگاهی کوتاه به تاریخ آن زمان است و شرح مفصل آن نیازمند بررسی بیشتر و اختصاص مطلبی جداگانه می باشد.

در این سفر تاریخی همراه کارناوال باشید...

14 اکتبر | روزی در تقویم خاک خورده ایران

همه ی ما بارها نام سلسله ی هخامنشیان را شنیده و کم و بیش از شیوه ی حکومت آنها اطلاع داریم؛ اما کمتر کسی به تقویم این سلسله اهمیت می دهد و تنها به دانستن نام و اطلاعات مختصری از آن کفایت می کند. جالب است بدانید که این سلسله در چنین روزی و در سال هایی دور، توسط کوروش هخامنشی جان گرفت و پس از مدتی در نقاط مختلفی از جهان ریشه دواند. امپراتوری این سلسله به حدی وسعت یافت که بسیاری از کشورهای مستقلی را که امروزه می شناسیم، در برگرفت و به حکومتی بی نظیر در نوع خود تبدیل گردید.

درست است که این واقعه در هیچ تقویمی ثبت نشده، اما در تاریخ خاک خورده ی این سرزمین کهن تا همیشه باقی خواهد ماند و از آن با عنوان واقعه ای بزرگ یاد خواهد شد.

کوروش هخامنشی که بود؟

آنکه با نام کوروش هخامنشی می شناسیم، در واقع کوروش دوم نام داشته و بعدها به کوروش بزرگ یا کوروش کبیر، نیز مشهور گردیده است. وی بنیان‌گذار سلسله هخامنشی و نخستین شاه این سلسله بود که به مدت سی سال، در بین سال‌های ۵۵۹ تا ۵۲۹ پیش از میلاد، بر تخت حکومت نشست و نواحی گسترده‌ای از آسیا را اداره نمود. همه بر این اتفاق نظرند که وی دارای نَسَبی شاهانه بوده، اما درباره ی کودکی و جوانی و سال‌های آغازین زندگی او روایات متعددی وجود دارد و هنوز نظری قطعی در مورد آن عنوان شده است. در استوانه ای که از این شاه کشف شده، وی خود را اینگونه معرفی می کند:

فرزند کمبوجیه، شاه بزرگ انشان، نواده کوروش، شاه بزرگ انشان، نواده چیش‌پیش، شاه بزرگ انشان، از خانواده‌ای که همیشه پادشاه بوده است.

او در ابتدا شوش را به پایتختی شاهنشاهی خود برگزید و حکومتی مقتدر را برپا نمود. پس از آن به جنگ با اقوام گوناگون پرداخت و در یکی از این جنگ ها در سال 529 قبل از ميلاد، پس از ده سال سلطنت از این دنیا رفت اما به خاطره ای جاوید در تاریخ ایران تبدیل شد.

ماجرای بنیانگذاری سلسله هخامنشیان

کوروش در ابتدا علیه ایشتوویگو، شاه ماد، اعلان جنگ نمود و با یورش به پایتخت حکومت در هگمتانه و با استفاده از کمک‌هایی که از درون سپاه ماد به او شد، این شهر را فتح کرد. سپس به سراغ سرزمین های دیگر رفت. او کرزوس، شاه لیدیه (پادشاهی باستانی در دوره آهن در غرب آناتولی) را شکست داد و به‌ سوی سارد (شهری باستانی واقع در بخش غربی آسیای صغیر) رفت. وی پس از این فتوحات، مسئولیت فتح دیگر شهرهای آسیای صغیر را به فرماندهانش واگذار نمود و به سوی چندین شهر دیگر لشگر کشی کرد.

در بهار سال ۵۳۹ پیش از میلاد، کوروش تصمیم به تسخیر بابل گرفت و این کار را به یکی از فرماندهان خود به نام گئوبروه سپرد. وی توانست بدون جنگ و خونریزی در شب جشن سال نو، این دیار را فتح کند. هفده روز پس از این ماجرا، کوروش وارد بابل شد. تصرف بابل به نقطه ی عطفی در ایجاد امپراتوری بزرگی در آسیای مرکزی و غربی تبدیل شد و زمینه ی بازگشت یهودیان تبعیدی به میهنشان در سرزمین اسرائیل (کنعان) را فراهم نمود. 

کوروش در چهاردهم اكتبر همان سال در پرستش‏گاه بابِل تاج‏گذاری نمود و سلسله هخامنشیان را در ایران بنیان نهاد. دوران حكومت این سلسله تا به مدت 200 سال به طول انجامید و آبادانی های بسیاری در طی آن انجام شد.

استوانه ی کوروش پس از شکست دادن نبونعید (آخرین پادشاه مقتدر بابل) و تصرف بابل، نوشته شده و به منزله سند و شاهد تاریخی پر ارزشی است. در سال ۱۹۷۱ میلادی، سازمان ملل متحد استوانه کوروش را به همه زبان‌های رسمی سازمان منتشر کرد و بدلی از این استوانه در مقر سازمان ملل در شهر نیویورک قرار داده شد.

تقویم پادشاهی کوروش

در اینجا بد نیست نگاهی گذرا به تقویم پادشاهی کوروش بیاندازیم و برخی وقایع مهم آن را بدانیم:

۵۵۸ پیش از میلاد:  پادشاهی کوروش در انشان (فارس) و خوزستان آغاز شد و سپس پایتخت هخامنشیان به شوش منتقل گردید.

۵۵۰ پیش از میلاد:  ایشتوویگو شاه ماد از کوروش شکست خورد و فتح هگمتانه میسر گردید. کمی بعد نیز اتحاد ماد و پارس رخ داد.

۵۴۹ تا ۵۴۸ پیش از میلاد: تسخیر سرزمین‌های پارت، جرجان و احتمالا ارمنستان توسط کوروش صورت گرفت.

۵۴۶ پیش از میلاد: فتح سارد پایتخت لیدی توسط کوروش و شکست کرزوس پادشاه لیدی انجام شد.

۵۳۹ پیش از میلاد: بابل که به عنوان ثروتمندترین شهر غرب آسیا شناخته می شد، توسط کوروش فتح گردید. سقوط این شهر با مقاومت کم سپاه بابل در کرانه ساحلی رود دجله به وقوع پیوست.

در همین سال کوروش به یهودیان آواره اجازه داد تا به اورشلیم بازگردند و در آنجا آزادانه برای خود کنیسه بسازند.

۵۲۹ پیش از میلاد: کوروش در جریان حمله به قبایل سکاها در شمال شرق ایران و در جنگ با ماساگتها کشته شد. وی را در پاسارگاد به خاک سپردند و پس از او کمبوجیه دوم فرزند وی به تاج و تخت رسید.

استوانه کوروش | ماندگارترین اثر وی

ماندگارترین اثر کوروش، استوانه ای است که هر ایرانی آن را می شناسد و منشور حقوق بشر نام دارد. متن این منشور برای نخستین بار توسط دکتر " عبدالمجید ارفعی " از خط میخی به فارسی ترجمه شد و مضمون یکی از مشهورترین بخش های آن چنین است: 

منم کورش، شاه جهان، شاه بزرگ، شاه توانمند، شاه بابل، شاه سومر و اکد، شاه چهار گوشه ی جهان. پسر کمبوجیه، شاه بزرگ . . .

نوه کورش، شاه بزرگ... نبیره ی چیش پیش، شاه بزرگ...

آنگاه که بدون جنگ و پیکار وارد بابل شدم، همه مردم گام های مرا با شادمانی پذیرفتند. در بارگاه پادشاهان بابل بر تخت شهریاری نشستم. مردوک خدای بزرگ دل های پاک مردم بابل را متوجه من کرد... زیرا من او را ارجمند و گرامی داشتم.

ارتش بزرگ من به صلح و آرامی وارد بابل شد. نگذاشتم رنج و آزاری به مردم این شهر و این سرزمین وارد آید. وضع داخلی بابل و جایگاه های مقدسش قلب مرا تکان داد... من برای صلح کوشیدم.

من برده داری را بر انداختم، به بدبختی آنان پایان بخشیدم. فرمان دادم که همه مردم در پرستش خدای خود آزاد باشند و آنان را نیازارند. فرمان دادم که هیچ کس اهالی شهر را از هستی ساقط نکند.

مردوک خدای بزرگ از کردار من خشنود شد... او برکت و مهربانی اش را ارزانی داشت. ما همگی شادمانه و در صلح و آشتی مقام بلندش را ستودیم...

من همه شهرهایی را که ویران شده بود، از نو ساختم. فرمان دادم تمامی نیایشگاه هایی را که بسته شده بودند، بگشایند. همه خدایان این نیایشگاه ها را به جاهای خود بازگرداندم.

همه مردمانی را که پراکنده و آواره شده بودند، به جایگاه های خود برگرداندم و خانه های ویران آنان را آباد کردم. همه مردم را به همبستگی فراخواندم. همچنین پیکره خدایان سومر و اکد را که نبوکدنزر بدون واهمه از خدای بزرگ بابل آورده بود، به خشنودی مردوک خدای بزرگ و به شادی و خرمی به نیایشگاه های خودشان بازگرداندم. بشود که دل ها شاد گردد.

بشود خدایانی که آنان را به جایگاه های مقدس نخستین شان بازگرداندم، هر روز در پیشگاه خدای بزرگ برایم زندگانی بلند خواستار باشند! بشود که سخنان پر برکت و نیکخواهانه برایم بیابند! بشود که آنان به خدای من مردوک بگویند: " به کوروش شاه، پادشاهی که تو را گرامی می دارد و پسرش کمبوجیه، جایگاهی در سرای سپند ارزانی دار. "

من برای همه مردم جامعه ای آرام فراهم ساختم و صلح و آرامش را به تمامی مردم اعطا کردم.

حقایقی درباره سلسله هخامنشیان

سلسله هخامنشی، بزرگ‌ترین حکومت، از لحاظ وسعت شاهنشاهی، در تاریخ باستان بوده است.

دو شهر باستانی پاسارگاد و تخت جمشید که به ترتیب در دوران پادشاهی کوروش بزرگ و داریوش بزرگ پایتخت هخامنشیان بودند، در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارند.

نخستین پول در ایران، دریک نام داشت و داریوش بزرگ اقدام به ساخت آن‌ کرد.

 استوانه کوروش، نخستین منشور حقوق بشر تاریخ جهان است.

کوروش از شاهنشاهان بزرگی بود که تنها یک همسر به نام کاساندان داشته‌ است و این مورد در میان شاهان، یک استثنا به شمار می رود.

در کتاب صد نوشته ی مایکل اچ هارت، از کوروش بزرگ به عنوان ۸۷اُمین انسان مهم و تأثیرگذار در جهان یاد شده است.

کوروش بزرگ موفق شد سه امپراتوری بزرگ زمان خود، ماد، لیدیه و بابل را برای همیشه از بین ببرد.

نام‌های کوروش بزرگ، داریوش بزرگ و استر در کتاب آسمانی تورات (عهد عتیق) آمده‌ است.

سنگ‌نبشته‌ خشایارشا در ترکیه تنها سنگ‌نبشته ی هخامنشیان بیرون از ایران کنونی می باشد.

سخن آخر

امروز به بهانه ی اتفاقی مهم در تاریخ ایران، راهی گذشته ی دور سرزمینمان شدیم و نگاهی به یکی از بزرگترین اتفاقات آن داشتیم. این روزها همه ی ما تنها نام کوروش را می دانیم و با اقدامات و سلسله ی هخامنشیان آشنایی کمی داریم. بد نیست بخشی از وقتمان را به مرور وقایع تاریخی سرزمینمان اختصاص دهیم و بیشتر در مورد آنها اطلاعات کسب کنیم.

از این سفر تاریخی لذت بردید؟

چه قدر با این سلسله و شاهانش آشنایی دارید؟

نظرات خود را با ما در میان بگذارید...