کلیساهای دیدنی ایران | گردشی در عبادتگاه های مسیحیان

1- قره کلیسا، ماکو | اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت

قره کلیسا، کلیسای تادئوس مقدس یا کلیسای طاطاووس بنایی با سنگ های سیاه و سپید است که نامش در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد و یکی از ارزشمندترین بناهای مذهبی در آیین مسیحیت به شمار می رود.
بر اساس عقاید ارمنیان، قره کلیسا یا کلیسای طاطائوس، اولین کلیسایی است که به دستور مبشرین و حواریون مسیح در دنیا ساخته شد و به عنوان اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت شناخته می شود. نام این کلیسا از نام یکی از از حواریون عیسی مسیح می آید که به قصد تبلیغ این دین در سال ۴۰ یا ۴۳ میلادی وارد شمال غربی ایران و شهری به نام آرداز ( آرتاز ) شد و در این راه به شهادت رسید.
آیین مسیحیت، شهادت را بزرگترین سعادت برای بشر می داند و به همین سبب همه ساله در روزهای آخر تیر ماه و هفته اول مرداد ماه میزبان مراسم خاصی است که ارمنیان و تعدادی از سُفرای کشورهای مسیحی در ایران در آن شرکت می کنند.
آدرس: استان آذربایجان غربی، ۲۰ کیلومتری شمال شرقی چالدران، روستای قره کلیسا
برای آشنایی با این کلیسا مطلب قره کلیسا | اولین کلیسای جامع جهان مسیحیت را از دست ندهید.

2- سنت استپانوس جلفا | کلیسایی در قلب کوه

کلیسای سن استپانوس مقدس (Saint Stepanos Monastery) دومین کلیسای مهم ارامنه ایران است که از نظر اهمیت بعد از قره‌ کلیسا قرار می‌گیرد و نامش در فهرست میراث جهانی قرار دارد.
این کلیسا در سده نهم میلادی ساخته شد اما بر اثر زلزله ای شدید دچار آسیب های جدی گردید و  در دوران صفویه مرمت و بازسازی شد. استفان (سن استپانوس) مقدس از اولین شهدای راه و دین مسیحیت است و از حواریون حضرت مسیح و اولین مبلغان مسحیت بوده و کلیسا های زیادی در سرتاسر جهان با همین نام وجود دارد. وی در ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی در اورشلیم توسط یهودیان به اتهام زدن سخنانی بر خلاف شریعت یهود، سنگسار شد.
کلیسای سن استپانوس مقدس مورد احترام تمام مسیحیان و تقریبا تمامی ادیان است اما در واقع به شاخه مسیحیان گریگوری (پیروان گریگور روشنگر) که ساکن ارمنستان هستند تعلق دارد. در یک روز از سال هزاران نفر از ارمنیان در این نقطه گرد هم می‌آیند تا ضمن زیارت، مراسم و مناسک خاص خود را به‌جای آورند.
این کلیسای زیبا در دامان طبیعت در قلب کوه های منطقه بین منطقه مرزی جلفا و جمهوری آذربایجان و در کناره رودخانه ارس و در دامنه بلندی هایی به نام ماغارد بنا شده و بنا به همین موقعیت جغرافیایی در منابع کتب ارمنی به آن (دیر ماغارد) نیز گفته شده است.
آدرس: استان آذربایجان شرقی، ۱۷ کیلومتری غرب شهر جلفا ، ۳ کلیومتری رودخانه بزرگ ارس
برای آشنایی کامل با این کلیسا مطلب عبادتگاهی در دل کوه های جلفا | کلیسای سن استپانوس  را مطالعه نمایید.

3- وانک، اصفهان | عبادت در قلب نصف جهان

کلیسای وانک از کلیساهای تاریخی ارمنیان اصفهان می باشد که زمان ساخت آن به زمان شاه عباس دوم باز می گردد. وانک در زبان ارمنی به معنای صومعه به کار می رود. این کلیسا در میان هموطنان ارامنه به آمنا پرکیچ به معنی کلیسای نجات دهنده مقدس شهرت دارد و نام خود را ازکلیسای "سورپ آمنا پرکیچ وانک" جوغا در نخجوان گرفته است. 

کلیسای وانک ۸۷۳۱ متر مربع وسعت دارد که ۳۸۵۷ مترمربع آن را ساختمان اشغال کرده است و مابقی مربوط به فضای سبز و باغ وانک می باشد. در بالای درب ورودی برج ناقوس در سه طبقه قرار دارد که در طبقه ی دوم آن ساعتی به وزن سیصد کیلوگرم دیده می شود. این برج ناقوس و ساعت آن مربوط به سال ۱۹۳۱ میلادی و هدیه ای از سوی شخصی به نام ماردیروس هوردانانیان می باشد.

برخی ویژگی های وانک سبب تمایز آن از سایر کلیساهای کهن ارمنی شده است:

* بر خلاف سایر کلیساها که سنگ از مصالح اصلی آنهاست کلیسای وانک را با خشت خام بنا کرده اند.

* گنبد کلیساها عمدتا مخروطی شکل هستند ولی گنبد کلیسای وانک شبیه گنبد مساجد ایرانی عصر صفوی طراحی و ساخته شده است.

* کاربرد طلاکاری و تذهیب در این کلیسا بسیار متفاوت تر از کلیساهای دیگر می باشد.

تمامی دیوارها و زوایای درونی کلیسا با نقاشی هایی با مضمون انجیل مقدس و تصاویری از بدو تولد تا عروج عیسی مسیح، روز رستاخیز و بهشت و دوزخ مزین هستند. این آثار توسط استادان ارمنی به نام های خلیفه هوانس مرکوز، کشیش استپانوس و استاد میناس و با هزینه ی شخصی خواجه آودیک استپانوس خلق شده اند.

کلیسای وانک از تاریخ ۱۵ دی ماه سال ۱۳۰ با شماره ی ۸۵ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفته است.

آدرس: استان اصفهان، شهر اصفهان، جلفا، چهارراه حکیم نظامی، خیابان نظر میانی، خیابان کلیسا
برای آشنایی با سایر کلیساهای اصفهان به مطلب جاذبه های گردشگری اصفهان | کلیساهای تاریخی مراجعه کنید

3- کانتور قزوین | کوچک سرخ

روس ها در زمان اشغال قزوین، ردپایی را از خود بر جای گذاشتند؛ ردپایی به رنگ سرخ و از جنس مسیحیت. آنها کلیسایی کوچک را در این شهر بنیان نهادند که با رنگ قرمز آجرهایش و کاشی های فیروزه ای گنبد ناقوس، به راحتی قابل تشخیص است. این کلیسا که به برج ناقوس نیز شهرت دارد، دارای یک پلان چهار ضلعی می باشد و یک گنبد بزرگ در مرکز نمازخانه و گنبدی کوچکتر در بالای محراب آن قرار دارد.
صلیب های روسی که بر روی دیوارهای دو سوی تنها دربِ ورودی آن نقش بسته، حکایت از ملیت سازندگان آن دارد. در بالاي ورودي، ناقوسخانه اي سه طبقه قرار دارد که گنبدی کوچک بر فراز آن خودنمایی می کند.
ستون نماهاي بزرگي که در چهار گوشه ديوارهاي خارجي بنا  قرار داده شده، زیبایی کلیسا را دو چندان می کند و حیاط آجر فرش آن در عین سادگی بسیار با شکوه به نظر می رسد.
آدرس: استان قزوین، شهر قزوین، خیابان طالقانی، انتهای کوچه ثبت احوال

5- سورپ سرکیس مقدس تهران | کلیسای جامع پایتخت

کلیسای سرکیس مقدس، بزرگ ترین کلیسای تهران است که دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر می باشد و عنوان کلیسای جامع پایتخت را به خود اختصاص داده است. سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی بود که در اوایل سده چهارم میلادی به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت و در نهایت کشته شد.
داخل کلیسا پلانی به شکل صلیب دارد و به همراه پنجره هایی که با نقاشی روی شیشه، داستان های مذهبی را روایت می کنند، فضایی مملو از نشانه های مسیحیت را ایجاد نموده است.
دیوارهای خارجی بنا بسیار ساده به نظر می رسند و با سنگ مرمر سفید پوشانده شده اند اما نورپردازی بر روی آنها در شب، جلوه ای خاص را ایجاد می کند. دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده و در میان سپیدی آن، نقاشی هایی با مضمون غسل تعمید عیسی (ع)، مصلوب شدن و معراج حضرت مسیح و ....  داستان هایی از مسیحیت را به تصویر می کشند.
این کلیسا دارای بخش های مختلفی است که از جمله ی آنها می توان به نمازخانه، محراب، جایگاه نوازندگان، حوض تعمید و دو اتاق خصوصی اشاره کرد که برای نیاز های مختلفی تعبیه شده اند.
آدرس: استان تهران، شهر تهران، خیابان کریمخان زند، نبش خیابان استاد نجات اللهی

6- سورت گاراپت، آبادان | نماد همزیستی ادیان در ایران

سورت گاراپت کلیسایی است که قدمتش به دوران پهلوی باز می گردد و  در زمان خود بزرگترین تالار اجتماعات ارمنی های مقیم آبادان محسوب می شده است. ظاهر این کلیسا مانند بسیاری از کلیساهای دیگر به نظر می رسد اما آنچه که آن را نسبت به سایر همتایانش متمایز می کند، وجود مسجد امام صادق (ع) در همسایگی و دیوار به دیوار آن می باشد که این دو مکان مذهبی را به نمادی از همزیستی ادیان در ایران تبدیل کرده است. پیروان دو دین آسمانی در دو عبادتگاه مختلف، خدایی یکتا را ستایش می کردند بدون آنکه کسی به دیگری بابت اعتقاداتش معترض شود.
دو گنبد 16 و 8 ضلعی و یک برج ناقوس بر فراز کلیسا دیده می شود که بسیار ساده هستند. در زمان جنگ تحمیلی که بسیاری از ارامنه از آبادان مهاجرت کردند، این کلیسا به عنوان پایگاهی برای آموزش نیروهای مردمی در نظر گرفته شد و به دلیل آسیب های فراوان درد بسیاری کشید اما همچنان استوار ماند. در سال 1375 این کلیسا بازسازی گردید و در سال 1378 مجددا درب آن به روی هموطنان مسیحی گشوده شد.
امروزه شاید مراسمی اندک در این کلیسا برگزار شود اما تا همیشه می توان از آن به عنوان نماد برادری و برابری یاد کرد.
آدرس: استان خوزستان، شهر آبادان، خیابان طالقانی

7- زورزور ماکو | کلیسایی که جابه جا شد

در نزدیکی شهر ماکو عبادتگاهی تاریخی خودش را در دهانه ی دره ای که رودخانه زنگی مار از آن می گذرد، جا کرده و در سکوتی زیبا فرو رفته است. کلیسای مریم مقدس که با نام زورزور شهرت یافته، یکی از منحصر به فرد ترین تصاویر را برای شما به نمایش در می آورد.

ظاهر این کلیسا بسیار ساده اما پر ارزش است و به همین دلیل نامش در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به دلیل ثبت در فهرست میراث جهانی یونسکو، توجه جهانیان را نیز به خود جلب کرده است. زورزور دیری (سازه ای که راهب های مسیحی در آن زندگی می کند) بود که فردی به نام هوانس زورزورتسی در آن به ارائه ی تعلیمات می پرداخت. این دیر در مدت فعالیت خود توانست تعداد ۱۲ روحانی با شهرت جهانی در کلیساهای کاتولیک تربیت کند که از جمله آنها می توان به اسقف هوانس اشاره کرد که در سال ۱۳۳۰ میلادی به عنوان اسقف اعظم و مسئول مرکز علمی دیر کرنا (مرکز مهم کلیسای کاتولیکی در منطقه نخجوان) شناخته شد. بعد ازفوت زورزورتسی در سال ۱۳۳۸ میلادی این مرکز رونق خود را از دست داد و تبدیل به یک مرکز مذهبی شد.
یکی از نکات مهم درباره ی این کلیسا این است که بنای آن در جای اصلی خود قرار ندارد و در طول تاریخ یک بار جابه جا شده است. در سال ۱۳۶۶ شمسی به منظور آبرسانی به زمین های دشت ماکو، پروژه ای تخت عنوان سد مخزنی بارون کلید خورد. بر اساس نقشه های کار، پس از اتمام کار و آبگیری دریاچه، کلیسا به زیر آب فرو می رفت. برای حفظ این بنای با ارزش، مدیریت اجرائی سازمان میراث فرهنگی کشور تصمیم گرفت تا کلیسا را به محلی امن انتقال دهد. از این  جابه جایی به عنوان یکی از اتفاقات مهم در تاریخ نگهداری میراث فرهنگی و تاریخی کشور یاد می شود که هنوز تکرار نشده است.
آدرس: استان آذربایجان غربی،شهرستان ماکو، روستای بارون
برای آشنایی کامل با این کلیسا مطلب کلیسای زورزور ماکو | کوچک مقدس  را از دست ندهید.

 

8- کلیسای مریم مقدس، انزلی | عبادت در زیر سقف شیروانی

کلیسای مریم مقدس، بنایی مربوط به دوره قاجار می باشد که در سال 1284 هجری شمسی با هزینه شخصی یکی از ارامنه ی شهر به نام آواک ملک الله وردیان در بندر انزلی ساخته شده است.
برای پوشاندن دیوارهای خارجی این کلیسا از سیمان و برای پوشاندن دیوارهای داخلی از گچ استفاده شده است. این کلیسای کوچک به شکل مستطیلی است که از جهت شرق به غرب امتداد دارد. همه ی اضلاع این کلیسا به جز ضلع شرقی که محراب در آن قرار دارد دارای ورودی می باشد و از طریق آنها می توان به درون بنا دسترسی پیدا کرد. در دو سمت محراب کلیسا اتاقک هایی قرار دارد. در ساخت سقف کلیسا از معماری شمال ایران الگو برداری گردیده و به صورت شیروانی بر روی چهار ستون استوار شده است. گنبد ناقوس خانه کلیسا شش ستون دارد و در بالای ورودی سمت غرب کلیسا مشاهده می شود.
سالروز تولد مسیح(ع)، ششم ژانویه، شلوغ ترین روز برای این کلیساست که میزبان درختان آذین بندی شده و شمع های روشن می شود تا حال و هوایی خاص را برای پیروان مسیحیت ایجاد کند.
آدرس: استان گیلان، بندر انزلی، میدان شهرداری

9- کلیسای سنندج | گمشده در غبار فراموشی

در اواخر صفویه و در زمان حکومت شاه عباس دوم، گروهی از ارامنه ی تبعید شده توسط دولت عثمانی به سنندج آمدند و در این شهر ساکن شدند. در آن زمان بود که کلیسایی برای مسیحیان تبعیدی بنا گردید تا آنها از وجود عبادتگاه، بهره ببرند.
این کلیسا تحت تاثیر معماری اصفهانی ساخته شد و تلفیقی از نماسازی سبک بومی منطقه همچون طاق نما و ستون های آجری در آن به کار رفت. بیرون کلیسا همچون خانه های تاریخی کردستان به نطر می رسد و کمتر نشانه ای از یک کلیسای ارمنی دارد. استادان سنندجی نقش گل لوتوس و ترنج را بر سر در ورودی این کلیسا انداختند تا به آن جلوه ای زیبا و در خور یک عبادتگاه بدهند.
این کلیسا دارای قناتی فعال بود و آب نمای زیبایی نیز به حیاط آن در ضلع جنوبی زینت می داد. امروزه کمتر کسی از این کلیسا یاد می کند و دیگر آداب و مراسم خاصی در آن به اجرا در نمی آید. آنچه که امروز از این بنای مقدس باقی مانده، حیاطی سوت و کور، حوضی خشک شده و درختانی بی جان است که دیگر آن صفای سابق را ندارد.
آدرس: استان کردستان، سنندج، محله قدیمی و مسیحی نشین آغه زمان، ضلع غربی خیابان نمکی

10- گریگوری استفان، همدان | گنبدی تنها در هگمتانه

گریگوری استپان یا کلیسای گریگوری استفان کلیسایی است که در میان فضای تاریخی تپه هگمتانه، قد علم کرده و سادگی و زیبایی خودش را به رخ رهگذران می کشد.
این کلیسا در سال 1055 هجری شمسی توسط جمعی از ارامنه اصفهان و نیز مهاجران و تجار ارمنی روسیه ساکن در همدان، ساخته شده است. تنها یک گنبد بر فراز این کلیسا قرار دارد که مربوط به برج ناقوس می باشد. در گذشته دو ناقوس در این برج، مسیحیان را به عبادت فرا می خواندن اما با انتقال آنها به موزه، دیگر اثری از آن صدا وجود ندارد.
فضای درونی کلیسا بسیار ساده است و دیوارهای آن با گچ پوشیده شده اند. در میان سپیدی دیوار گاه تابلوهای نقاشی از حضرت مسیح و مریم مقدس به چشم می خورد و سادگی و یکدستی را بر هم می زند. چهار ستون مدور در داخل کلیسا دیده می شود که با قوس‌های جناغی به یکدیگر متصل شده اند.
آدرس: استان همدان، همدان، قسمت شرقی تپه هگمتانه

سخن آخر

آیا تا به حال این کلیساها را از نزدیک دیده اید؟
چه کلیساهای شاخص دیگری را در ایران می شناسید؟
منتظر نظرات، پیشنهادات و تجربیات شما هستیم...