گردشگری سیاه در مناطق زلزله زده ممنوع

در پی انتشار خبرهایی مبنی بر برگزاری تورهای گرشگری سیاه در مناطق زلزله زده کرمانشاه، یک مسئول در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری، برگزاری این نوع تور گردشگری را ممنوع کرد و اعلام داشت با دفاتر سودجو برخورد می شود. 

گردشگری سیاه به نوعی از سفر گفته می شود که در آن گردشگر با مراجعه به یک مکان خاص با ویژگی هایی مثل مرگ و غم، حال و هوایش عوض می شود و وقایع تلخی که در گذشته در این منطقه اتفاق افتاده است را درک می کند. این مکان ها احساسات تلخ و ناراحت کننده ای را در بازدید کننده بر می انگیزند و می توانند شامل جاهایی مانند مناطق جنگ، سیل و طوفان زده باشند. همه ی اینها باعث می شود محلی به جاذبه ای برای گردشگری سیاه تبدیل شود و گردشگران با مراجعه به آن در مورد حادثه ای که در این مکان اتفاق افتاده بیشتر بدانند و خود را قسمتی از آن ببینند. 

اما ماجرای تورهای گردشگری سیاه کرمانشاه از کجا آغاز شد و چگونه طرفدار پیدا کرد؟

"خاطرات این سفر هیچ وقت از یادم نمیره. این هم املت آتیشی خوشمزه در منطقه گیلان غرب. جاتون خالی" این پست اینستاگرامی با هشتگ های املت، ایران، زلزله، کرمانشاه، زلزله زده و فیلمی کوتاه از املتی که روی آتش برای صبحانه در حال آماده شدن است، نمونه ای از سفرهای گردشگری سیاه را در این روزها نشان می دهد. 

روزنامه ی ابتکار با این مقدمه در وصف این روزهای تورهای گردشگری نوشت: 

این‌ روزها از این دست تصاویر و فیلم‌ها در صفحات و استوری اینستاگرام افراد یا بعضا سلبریتی‌های مجازی بسیار دیده می‌شود. افرادی که برای کمک به زلزله‌زدگان راهی کرمانشاه شده‌اند و تا جایی که در توانشان بوده اقلامی که جمع‌آوری کرده‌اند را هم به دست زلزله‌زدگان رسانده‌اند. همان اقلامی که چند روز قبل در همین صفحات مجازی به سمع و نظر فالوئرها رسیده و آنها در جریان تمامی مراحل از نحوه جمع‌آوری تا بارگیری و رسیدن به دست زلزله‌زدگان کرمانشاه قرار گرفته‌اند. تصاویر تلخ و شیرینی که گاهی شادی صاحب صفحه در حین جمع‌آوری کمک‌های مردمی را نشان می‌دهد و گاهی لحظه تلخ زندگی زلزله‌زدگان در میان آوارها را. گرچه زندگی همچنان ادامه دارد و باید امید را هم به زلزله‌زدگان هدیه داد؛ اما کسی نمی‌داند که رفتن و دیدن و عکسبرداری از این لحظات چقدر می‌تواند برای بازماندگان گران باشد... اما چه چیزی افراد را به مناطق زلزله‌زده کشانده و چه چیزی باعث شده که عده‌ای تورهای بازدید از مناطق زلزله‌زده را برپا کنند؟ کمک، تجربه هیجان، دیده شدن یا ...

فضای مجازی، این روزها بسیاری از تعاریف را تغییر داده و حتی کمک و اطلاع رسانی و مخابره ی خبرها نیز تحت تاثیر آن قرار گرفته اند. صادق زیبا کلام استاد علوم سیاسی دانشگاه تهران بعد از اعلام شماره حسابی برای کمک به زلزله زدگان، نزدیک به دو میلیارد تومان جمع کرده و آخرین آمار از فعالیت های خود را از همین طریق به گوش مردم رسانده است. خیلی افراد دیگر نیز بعد از جمع آوری اقلام مورد نیاز زلزله زده ها، راه جاده را در پیش گرفتند و به سوی مناطق زلزله زده رفتند. در این میان آژانس های مسافرتی نیز از قافله ی کمک به هموطنانمان جا نماندند و راه را برای حضور افراد در این مناطق هموار کردند. 

"دیدن وضعیت مناطق زلزله زده به منظور کمک بهتر با قیمتی تقریبا منصفانه" عنوان تبلیغاتی یکی از آژانس های مسافرتی است؛ آژانسی که در کانال تلگرام خود این آگهی را همراه با توضیحاتی در مورد گردشگری سیاه منتشر کرد و مخاطبان خود را با این نوع از گردشگری آشنا نمود. البته این شکل از گردشگری بعد از تمام شدن فاجعه و به سر و سامان رسیدن منطقه ی حادثه دیده، رواج پیدا می کند و نه در زمانی که هنوز پس لرزه ها ممکن است باز هم خرابی به بار آورد و کار امداد رسانی پایان نیافته است. کاری که این آژانس ها امروز انجام می دهند حتی می تواند روند کمک رسانی را مختل سازد. 

البته این آژانس هدف خود از برپایی این تور را درخواست عده ای خیر برای کمک و ارسال وسایل مورد نیاز به زلزله زده ها عنوان کرده است. آژانس اعلام کرده که برخی از مشتریان این تورها، روان شناسان و مشاوران بوده اند. این افراد عنوان کرده اند که تمام هزینه های سفر را خود پرداخت می کنند؛ اما آژانس گفته است اگر بخواهد سفر را به صورت رایگان انجام دهد همه می خواهند در آن شرکت داشته باشند. در حالی که هدف این دفتر مسافرتی این است تا با جمع آوری هزینه ی سفر، آن را به مردم زلزله زده اهدا کند. 

سوالی که در این جا مطرح می شود این است که آیا این نوع تورها با مجوز رسمی نهادهای مرتبط برگزار می شود؟ 

آژانس برگزار کننده تور در پاسخ به این سوال می گوید: 

همه تورهای این آژانس مسافرتی با مجوز است؛ اما اگر منظورتان مجوز ورود به منطقه زلزله‌زده است، فعلا هیچ‌گونه محدودیتی برای ورود تورها قائل نشده‌اند. چند روز اول به دلیل مشکلات ترافیکی، محدودیت به وجود آمده بود و اجازه تردد به نیروهای مردمی داده نمی‌شد؛ اما شرایط به حالت عادی در آمده است. اسکان گردشگران در چادرهایی است که خودمان به همراه می‌بریم و هیچ ارگانی محدودیتی برای حضور گردشگران یا نیروهای کمک‌رسان مردمی ایجاد نمی‌کند.

نمی توانیم جلویشان را بگیریم

در کنار این صحبت ها علیرضا مرادی، معاون گردشگری استان کرمانشاه می گوید اطلاعی از حضور تورها در مناطق زلزله زده کرمانشاه ندارد. وی بیان می کند: 

در هر منطقه‌ای تور برگزار شود، دفاتر آژانس‌های مسافرتی می‌توانند تور را اجرا کنند؛ حال این تورها به مقصد مناطق زلزله‌زده باشد یا در یک منطقه تفریحی و گردشگری. چون آژانس‌های مسافرتی مجوز اولیه را دریافت کرده‌اند.

معاون گردشگری کرمانشاه ادامه می دهد: 

گروه‌های مختلفی در حال ورود به کرمانشاه برای کمک هستند که امکان تفکیک آنها وجود ندارد و تشخیص این تورها بسیار سخت است. نمی‌توان پیش‌‌داوری کرد که هدف تورها چیست.

مرادی می افزاید:

تورها حضورشان را به معاونت گردشگری اطلاع نمی‌دهند و قطعا این افراد هم برای کمک به کرمانشاه آمده‌اند. منطقه به طور کلی نیاز به کمک دارد و همه به سهم خود در حال کمک رسانی به زلزله‌زدگان هستند. مقام معظم رهبری نیز بر این موضوع تاکید داشتند که کل مردم، نهادها و سازمان‌ها به مناطق زلزله‌زده کمک کنند. ما نمی‌توانیم جلوی کمک‌های مردمی را بگیریم.

او در ادامه ی صحبت های خود از حضور گروه ها، ان جی او ها، ادارات، سازمان ها و اکیپ های گوناگون برای آمدن و کمک به کرمانشاه خبر می دهد و بیان می کند:

حتی اکیپ خبرنگاران و گروه‌های خارجی از جمله آن هایی که از کشور چین و ژاپن برای ارسال خبر به این منطقه آمده بودند نیز به مردم زلزله زده کمک کردند که این موضوع جای تشکر دارد.

حسین ایمانی، رئیس موسسه مطالعات و تحقیقات اجتماعی دانشگاه تهران اما در این زمینه می گوید: 

این احتمال وجود دارد که شما در دنیای سرمایه‌داری هر چیزی را تبدیل به کالا کنید. حالا ممکن است این کالا رنج و مصیبت دیگران باشد. ممکن است این ابتکارات از دل جوامع محلی بیرون آید؛ ابتکاراتی مثل جذب گردشگر خارجی در بافت‌های حاشیه‌ای و اسکان غیر رسمی در هند که باعث کسب درآمد و رونق کار شده است؛ اما در منطقه زلزله‌زده، شرایط به قدری بحرانی است که نمی توان به کسب درآمد و جذب گردشگر فکر کرد. پس این نشان می‌دهد جریان هایی که تحت عنوان تور کمک به استان زلزله‌زده روانه می‌شوند جای شک و تردید دارند. 

برگزای تورهای گردشگری سیاه ممنوع شد

انتشار خبر برگزاری این نوع تورها، واکنش مقام های مسئول را در برداشت و اجرای تورهای گردشگری سیاه ممنوع شد. رجبعلی خسروآبادی، مدیرکل میراث فرهنگی استان تهران با اعلام این خبر، اظهار داشت: 

 براساس دستورالعمل صادر شده به منظور امدادرسانی هر چه سریعتر به مناطق زلزله زده و جلوگیری از تجمع افراد غیر مسئول در این مناطق، پلیس راه اجازه تردد وسایل نقلیه فاقد مسئولیت در محورهای منتهی به مناطق زلزله زده را نخواهد داد و فقط سازمان های امدادی کشور مانند هلال احمر، سپاه، ارتش و نیروی انتظامی در مناطق زلزله زده اجازه حضور دارند. بنابراین هرگونه حضور فیزیکیِ غیر ضروری در منطقه باعث اختلال در امر ترافیک بوده و روند خدمات رسانی را با مشکل مواجه خواهد کرد.

خسروآبادی همچنین افزود: 

 براساس اطلاع رسانی‌های مکرر، تمام دفاتر و شرکت‌ها موظف به عقد قراردادی با چهارچوب مشخص از سوی سازمان میراث فرهنگی با مسافر هستند. در این قراردادها باید تمام اطلاعات مثل تاریخ رفت و برگشت و همچنین ساعت اعزام به طور دقیق درج شود. این قوانین و قرارداد، برگزاری تور در مناطق زلزله زده را غیر ممکن می کند. 

ورودبه صفحه اختصاصی مقاصد گردشگری سیاه در ایران

#اخبار روز گردشگری را در کارناوال دنبال کنید.