روز جهانی حفاظت از لایه اوزون | مقابله با نابودی زمین

کره ی زمین جایی است که هر روزمان را بر روی آن می گذرانیم؛ صرف نظر از دانشمندانی که راه به فضا و سیارات دیگر پیدا کرده اند، همه ی انسان ها بر روی همین کره متولد می شوند، رشد می کنند، نفس می کشند و همه ی امورات زندگی خود را می گذرانند. این کره شرایطی ایده آل را برای بسیاری از جانداران فراهم کرده و با آغوشی باز پذیرای همه ی آنهاست.

اما وقتی از زمین صحبت می کنیم چه چیزی در ذهنتان شکل می گیرد؟ شاید همه چیز را ساده بپندارید و حیات بر روی این کره را مفهومی معمولی بدانید اما در واقع بسیاری از عناصر ریز و درشت دست در دست یکدیگر داده اند تا زمین به زیستگاهی برای ما تبدیل شود و بتوانیم بر روی آن طعم زندگی را بچشیم. در واقع این سیاره، محیطی برای زیست ماست و ویژگی های خاصی دارد.

آنچه که به عنوان محیط زیست از آن یاد می کنیم، همه ی محیط‌هایی را در بر می گیرد که زندگی در آنها زندگی جریان دارد. این محیط ها مجموعه‌ای از عوامل فیزیکی خارجی را شامل می شود که در کنش با موجودات زنده هستند و بر رشد و نمو و رفتار موجودات تاثیر می گذارند. این مفهوم یکی از ارزشمندترین مفاهیم عصر امروز است چرا که زندگی ماشینی و بهره برداری های بعضا غیر اصولی و بیش از حد تاثیراتی مخرب را بر روی آن گذاشته و اگر از آن غافل شویم، رویِ جهنمیِ زمینِ مهربانمان را نیز خواهیم دید.

یکی از عواملی که هیچ وقت به چشممان نمی آید و در عین پنهان بودن تاثیری مهم در زندگی ما دارد، لایه ی اوزون است که هر گونه آسیب به آن می تواند صدمات جبران ناپذیری به محیط زیستمان وارد آورد. 16 سپتامبر، با عنوان روز جهانی حفاظت از لایه اوزون نام گذاری شده تا همگان اهمیت این لایه را دریابند و در جهت حفظ آن نهایت تلاش خود را به خرج دهند.

با کارناوال همراه باشید تا از لایه اوزون بیشتر بدانیم و تاریخچه این روز را مورد بررسی قرار دهیم...

از لایه اوزون بیشتر بدانید...

لایه اوزون که با نام اوزون سپهر نیز شناخته می شود، لایه‌ ای است با ضخامت متوسط 3 میلی متر که در ارتفاع ۲۰ تا ۳۰ کیلومتری سطح زمین قرار دارد و ضخامت آن بسته به شرایط فصلی و آب‌وهوایی تغییر می‌کند. اوزون در لایه ی استراتوسفر، دومین لایه ی بزرگ اتمسفر، تشکیل می شود و در سال ۱۹۱۳ توسط دو فیزیکدان فرانسوی به نام های شارل فابری و آنری بویسون کشف شده است.

اهمیت لایه اوزون برای حیات بشر

همه می دانند که زمین به دور خورشید می چرخد و از انرژی آن استفاده می کند. نور خورشید در مدت زمان 27 دقیقه و 8 ثانیه به زمین می رسد و در این مدت از 100% پرتوهای خورشیدی، تنها 70 درصد به زمین می رسد و بقیه در عبور از لایه ها فیلتر می شوند. 

یکی از انواع پرتوهاى خورشیدی، پرتوهای فرابنفش می باشند که براى تمام موجودات زنده خطرناک هستند و یکی از عوامل بروز سرطان به شمار می روند. آن چه که مانع ورود این پرتوی خطرناک به سطح زمین می شود غلظت بالایی از مولکول اوزون (O۳) است که در لایه اوزون وجود دارد و  با جذب ۹۹٫۹– ۹۵ درصد پرتو فرابنفش خورشید، موجب ادامه ی زندگی بر روی زمین می شود. عملکرد اوزون به این صورت است که پرتوهای پرانرژی فرابنفش را جذب کرده و پس از تبدیل به پرتوهای فروسرخ، دوباره آنها را به سطح زمین بر می گرداند.

پرتوهای فروسرخ نوعی از امواج الکترومغناطیسی هستند که بعد از برخورد با جسم موجب گرم شدن آن می شوند و این همان چیزی است که باعث می شود ما با قرار گرفتن در نور خورشید احساس گرما کنیم.

تاثیرات نامطلوب تخریب لایه اوزون

بد نیست بدانید که پرتوهای فرابنفش کاملا نامرئی هستند و در صورت تابش بر روی بدن هیچ گونه اثری از خود باقی نمی گذارند اما در اصل موجب پیری زودرس پوست و تخریب ساختار DNA سلول‌ها می شوند و احتمالا در حالات پیشرفته، تا سرطانی کردن آنان نیز پیش می روند. آفتاب سوختگی، بروز آب مروارید، تضعیف سیستم ایمنی بدن انسان و ... نیز از دیگر تاثیرات مخرب پرتوهای فرابنفش هستند و در صورت نبود لایه اوزون به راحتی رخ می دهند.

 پرتوی ماورای بنفش می‌تواند باعث کندی رشد گیاهان و صدمه به ساختار ژنتیکی موجودات زنده نیز شود و با از بین بردن باکتری‌های تثبیت کننده نیتروژن در مزارع برنج، منجر به کاهش محصول شود.

نوعی از پرتوهای فرابنفش تا حد زیادی در اعماق آب نفوذ می‌کنند و فینوپلانکتون ها و سخت پوستان شناور در سطح دریاها را از بین می برند. این موجودات اجزای اولیه زنجیره غذایی دریاها هستند و با نابودی آنها که غذای اصلی ماهی های بزرگ تر هستند، زنجیزه غذایی دریاها مختل می گردد و انسان نیز به عنوان مصرف کننده نهایی، با کمبود غذاهای دریایی مواجه خواهد شد.

 به طول کلی تحقیقات نشان می دهند که ۲۵ درصد کاهش و تخریب لایه اوزون، منجر به نابودی ۱۰ درصد آبزیان طبقه فوقانی دریا و ۲۵ درصد آبزیان سطحی خواهد شد و این یک زنگ خطر بزرگ برای حیات است.

16 سپتامبر | روز بین المللی حفاظت از لایه اوزون

شاید برای شما هم جالب باشد که فلسفه ی نامگذاری این روز را با عنوان روز بین المللی حفاظت از لایه اوزون بدانید. برای دانستن این موضوع باید سفری در تاریخ داشته باشیم و قدم به قدم با وقایع مربوط به این لایه پیش برویم:

سوراخی در لایه اوزون پیدا می شود

در سال ۱۹۸۵ بود که گروهی از دانشمندان انگلیسی، به صورتی کاملا تصادفی و اتفاقی متوجه آسیبی در لایه اوزون شدند و فهمیدند که مساحت قابل توجهی از این لایه در منطقه جنوبگان (قطب جنوب) به شدت آسیب دیده و حفره ای در آن ایجاد شده است. کشف این حفره هشداری برای ساکنان زمین بود و بیم آن می رفت که گسترش آن حیات همه ی موجود را در خطر جدی قرار دهد.

آنها پس از تحقیقات، متوجه شدند که عامل ایجاد این سوراخ بزرگ چیزی نیست جز گازهای کلروفلوئوروکربن (CFC) که دارای اثر گلخانه‌ای هستند؛ گازهایی که عمدتا در یخچال‌ها و دیگر سازه‌های سرمایشی‌، برخی افشانه‌ها و مواد ضد عفونی‌کننده به کار می رفت. وضعیت بحرانی تر از حد تصور بود و گروهی از دانشمندان اعلام کردند که تداوم روند کنونی و گسترش گازهای کلروفلوئوروکربن‌ تا سال ۲۰۵۰ چیزی از لایه اوزن باقی نخواهد گذاشت و شیوع سرطان پوست را از مرحله ی خطرناک و برگشت‌ناپذیر عبور خواهد کرد.

کنوانسیون وین، راهی برای حل مشکل

با اعلام خطرات این اتفاق توسط دانشمندان، رهبران جهان در سازمان ملل متحد به تکاپو افتادند تا معاهده‌ای را برای مهار این بحران مرگ‌آفرین تنظیم کرده و به امضا برسانند. در نتیجه این تلاش ها در سال 1985 کنوانسیون وین برای حفاظت از لایه اوزون توسط سازمان ملل متحد و دیگر کشورهای جهان تدوین شد و کشورهای عضو این کنوانسیون تعهد نمودند در زمینه‌های زیر همکاری و مشارکت نمایند.

1- تحقیق و انجام اندازه‌گیری ضخامت لایه اوزون و میزان اشعه فرابنفش

2- تبادل اطلاعات در زمینه تولید و انتشار کلروفلوئوروکربن ها

3- تدوین پروتکل‌های مکمل بر کنوانسیون

4- در نظر گرفتن تمهیداتی برای کاهش تولید و مصرف کلروفلوئوروکربن ها

تصویب پروتکل مونترال 

دو سال بعد از کنوانسیون وین در ۱۶ سپتامبر سال ۱۹۸۷ پروتکلی در مونترال کانادا توسط حدود ۵۰ کشور جهان تصویب شد و مقرر شد که این کشورها با رعایت برخی تمهیدات فنی و مدیریتی، از تخریب بیشتر لایه اوزن جلوگیری به عمل آورده و مهم‌ترین و حیاتی‌ترین سپر دفاعی زمین در برابر آثار خطرناک گروهی از پرتوهای خورشیدی مانند فرا بنفش را مجددا ترمیم نموده و مورد محافظت قرار دهند. 

انتخاب 16 سپتامبر برای توجه به لایه اوزون

 در نوزدهم دسامبر سال 1994، سازمان ملل متحد با توجه به اهمیت روز 16 سپتامبر در حفاظت از لایه اوزون و آغاز اتحاد کشورها در این زمینه، این روز را با عنوان روز بین المللی حفاظت از لایه اوزون ناگذاری کرد تا همه ساله در این روز اهمیت خاص این موضوع به کشورها یادآوری شود.

آیا سوراخ لایه اوزون ترمیم شد؟

خوشبختانه به علت شناخت علت پدیده سوراخ شدن لایه ی اوزون و آگاهی از روش‌های ترمیم آن باعث شد تا مبارزه با این اتفاق ساده تر شود چرا که از همان ابتدا مشخص بود که چه گزینه هایی باید جایگزین گازهای مخرب شوند. به همین علت تلاش شد تا در محصولات جدید، مواد تخریب‌کننده لایه اوزن کمتر استفاده شود و به این ترتیب مطابق گزارش رسمی سال ۲۰۰۹ برنامه محیط زیست سازمان ملل متحد، در طول حدود دو دهه پس از تصویب پروتکل مونترال، استفاده از مواد مخرب لایه اوزن در محصولات جدید در سراسر دنیا، حدود ۹۷ درصد کاهش پیدا کرد. این نتیجه یک پیروزی بزرگ به شمار می آمد چرا که نه تنها باعث شد تا گسترش حفره در لایه اوزن متوقف شود، بلکه امیدهایی نیز پیدا شد که با ادامه این روند و اتحاد بین ۱۹۷ کشور عضو این پروتکل، تا نیمه‌های قرن جاری، لایه ‌اوزن کاملا ترمیم شود.

اقدامات کشورها در جهت حفظ لایه اوزون موجب خواهد شد تا چرخه طبیعی تشکیل اوزون به حالت طبیعی خود باز گردد و سوراخ‌های این لایه ی حیاتی ترمیم شوند. البته اگر بهترین حالت و شرایط را در نظر بگیریم، حداقل ۵۰ سال طول می‌کشد تا این حفره‌ها ترمیم شوند و اوزون به شکل اول خود باز گردد.

نقش ایران در حفاظت از لایه اوزون

جمهوری اسلامی ایران  در سال ۱۹۸۹ میلادی برابر با سال 1369 شمسی، به امضا کنندگان پروتکل مونترال پیوست تا در کنار سایر کشورهای جهان با کاهش کاربرد گازهای کلروفلوئوروکربن، نسبت به ترمیم حفره‌ی ایجاد شده در لایه اوزن بکوشد؛ موضوعی که برای ایران یک تقدیرنامه از سوی سازمان ملل را به ارمغان آورده است.

برای سازماندهی اقدامات ایران در سال ۱۳۷۲ دفتر حفاظت لایه اوزون با همکاری سازمان حفاظت محیط زیست برنامه عمران سازمان ملل متحد تشکیل گردید و  کار خود را از سال ۱۳۷۳ به طور رسمی آغاز نمود.

از جمله اقداماتی که این دفتر انجام داده می توان به موارد زیر اشاره کرد:

اجبار برای 40 واحد اسفنج سازی برای جایگزین کردن موادی سازگار با لایه اوزون

تجهیز  ۴۰۰ واحد تعمیرگاه کولر خودرو و یخچال به امکانات و تجهیزات سازگار با لایه اوزون

 به طوری که عمده مواد مخرب لایه اوزون از سال ۱۳۷۷ در دیگر کشورها تولید و مصرف نمی شود

حذف متیل بروماید (ماده مخرب لایه اوزون) در بخش کشاورزی

آگاهی رسانی از طریق ایجاد کارگاه های آموزشی

و...

برنامه های این روز در سراسر جهان

نشست ها، سمینارها و گردهمایی ها یکی از مراسم های این روزها هستند که با موضوعات مختلفی در سراسر جهان برگزار می شوند و دانشمندان با حضور در آنها تلاش دارند تا آخرین راهکارها و دستاوردهای خود را در زمینه حفاظت از لایه ی حیاتی اوزون با یکدیگر به اشتراک بگذارند و گامی در راستای کمک به حفظ اوزون بردارند. 

امسال این روز با شعار " همه ی ما قهرمان اوزون هستیم" همراه شده است تا تک تک انسان های روی کره زمین خودشان را در برابر این لایه مسئول بدانند و در راستای حفظ آن تلاش کنند.

سخن آخر

محیط زیست ما متشکل از عوامل پیچیده ای است که به هم وابسته اند و در کنار هم شرایط را برای حیات ما و دیگر موجودات بر روی کره زمین ممکن می کنند. لایه ی اوزون یکی از این عوامل است که با وجود آن که دیده نمی شود اما تاثیری شگرف بر حیات ما دارد.

آیا در مورد این روز چیزی می دانستید؟

از برنامه هایی که به مناسبت این روز برگزار می شوند چه می دانید؟

منتظر نظرات شما هستیم...