راهکارهایی برای رویارویی با مارها در طبیعت

طبیعت در عین بخشنده بودن و زیبایی ها و جذابیت هایش دارای خطراتی است که چشم پوشی و آگاهی نداشتن از آن ها بدون شک برایمان دردسر ساز خواهد شد.

مار ها یکی از ساکنین قدیمی طبیعت هستند. جاندارانی که شنیدن اسم شان و حتی دیدن عکس شان برای بیشتر افراد ترسناک باشد ، اما به ناچار برای گذراندن اوغات فراغت خود در طبیعت آشنایی نسبی از این جاندار ترسناک و خطرات احتمالی حمله آن و حتی درمان مارگزیدکی، بسیار مهم و تاثیرگذار خواهد بود.

ترس را کنار بگذارید و با کارناوال قدم زدن در کنار مار ها را تجربه کنید.

با ما همراه باشید.

" توجه : در این پست از عکس های مصدومین و عکس های نامناسب استفاده نشده است و با خیال آسوده می توانید از پست دیدن نمایید. "

آشنایی با مار ها

مار جانوری خزنده، گوشت خوار و بدون پا می باشد که به دلیل نداشتن پلک و گوش بیرونی به راحتی می توان آن ها را از مارمولک بی پا تمیز داد. در حدود 3400 گونه مار خاکی و آبی در سرتاسر دنیا شناسایی شده است. مار ها را در تمامی نقاط جهان به جز #قطب جنوب و برخی کشور ها مانند ایرلند و زلاندنو و بسیاری از جزیره های کوچک اقیانوس اطلس و آقیانوس آرام، می توان مشاهده کرد.

انسان ها به طور کلی جایی در چرخه ی غذایی مار ها ندارند و مار ها اغلب ترجیح می دهند به انسان ها حمله نکند مگر اینکه دچار ترس یا احساس خطر شده باشند. در این میان گزیدگی توسط مار های غیر سمی خطری برای جان انسان ها محسوب نمی شود تنها احتمال عفونت در محل زخم گزدگی وجود دارد اما گزش توسط مار های سمی می تواند خطری جدی برای جان انسان ها باشد.

ازحدود 725 گونه مار سمی شناخته شده در سراسر جهان تقریبا 250 گونه می تواننند با یک نیش انسان ها را بکشند!

انواع مار ها در ایران

کشور ایران به دلیل پهناور بودن و وسعت آن دارای پراکندگی آب و هوایی بسیاری است اما بخش اصلی ایران را #بیابان و دشت های وسعی تشکیل داده است از همین رو بیشتر مار های حاضر در ایران را می توان بیابانزی دانست. بر اساس تحقیقات انجانم شده در ایران بیش از 21 گونه مار سمی، 35 گونه مار غیر سمی و 5 گونه مار دریایی وجود دارد که طول بزرگترین آن ها از 2 متر و مار های کوچک از چند سانتی متر تجاوز نمی کنند.

مارهای ایران به اسامی مختلفی از جمله موارد زیر نامیده می‏شوند:

افعی البرزی، افعی پلنگی، طلحه مار، یله مار، تیرمار، آلوسر، كورمار، مارشتری، مار درفشی، مار پلنگی، گرگ مار، گوند مار، لوس مار، سیاه سوجه، مار آتشی، قمچه مار، مار قیطانی، مار خالدار، كك مار، افعی زنجانی، افعی دماوندی، افعی تكابی، افعی آذربایجانی، كوتوله مار، مارگورخری، مارخاكی .

در این میان نام 4 گروه مار در ایران وجود دارد که گزش آن ها ممکن است مشکلات نامطلوبی را برای انسان ها ایجاد کند:

1 ) گروه افعی‏ها (مانند افعی و گرزه مار)

2 ) گروه مارهای كبرا (مانند كبرا و كفچه مار)

3 ) گروه مارهای دریایی

4 ) گروه مارهای نیمه سمی 

توجه به این نکته مهم است که معمولا مارهای غیر سمی سهم بیشتری در به وجود آوردن حوادث مارگزیدگی دارند. گزشهای خطرناك مارگزیدگی در ایران بیشتر مربوط به گروه افعی‏ ها و به خصوص گزش گرزه مار یا افعی است كه غالبا در چراگاهها و مناطق كشاورزی اتفاق می افتد.

عضو هیئت علمی بخش جانوران سمی موسسه تحقیقات واکسن و سرم‌سازی رازی در مصاحبه ای اعلام کرده بود که کشور #ایران پس از مکزیک بیشترین آمار گزش مار و عقرب را در دنیا دارا می باشد

بیشترین آمار مارگزیدگی در استانهای خراسان و سیستان و بلوچستان و بیشترین آمار عقرب گزیدگی را نیز در استان خوزستان اعلام کرده است.

مارهای سمی معمولا برای فروش به شرکت های سرم سازی توسط مارگیران از طبیعت زنده گیری می شوند.

سم گیری و صید غیرمجاز مارها  باعث کاهش جمعیت مارهای سمی ایران شده و ادامه این روند منجر حذف آنها از چرخه طبیعت در آینده خواهد شد.

تفاوت های ظاهری مار های سمی و غیر سمی

بدون شک ترس پس از دیدن مار ها کمی کار را برای ما سخت خواهد کرد اما راه نجات مخفی کردن هیجان و ترس خودمان است و تشخیص سمی یا غیرسمی بودن مار است .

مار های سمی و غیر سمی تفاوت هایی در شکل ظاهری خود دارند که می توان آن ها را از هم تشخیص داد به چند مورد از این تفاوت ها در زیر اشاره می کنیم:

1 )  مردمك چشم مارهاي سمي به صورت بيضي ( خطي ) و شبيه مردمك چشم گربه است . ولي مردمك چشم مارهاي غير سمي گرد و دایره ای شکل است .

نکته : مار مرجاني كه از خطرناك ترين مارهاي سمي است مردمك دایره ای شکل دارد .

2 ) سر مارهاي سمي مثلثي شكل است و با بدن مار زاويه دارد ، ولي سر مارهاي غير سمي به صورت نيمه بيضي است و در واقع بدن مارهاي غير سمي شبيه كرم خاكي است .

نكته : سر مارمرجاني مثلثي نبوده ولي اين مار از انواع سمي است .

3 ) مارهاي سمي براي نيش زدن از دو دندان نيش استفاده مي كنند و محل گزش معمولاً با يك يا دو سوراخ ( يا زخم ) مشخص مي شود . اما در مارهاي غير سمي دندان ها متعدد هستند و در دو رديف هلالي قرار مي گيرند .

نتیجه : پس گزش اگر جای 1 یا 2 نقطه زخمی وجود داشت احتمال زیاد مار سمی بوده و سریعا باید مراحل درمان را آغاز کرده اما اگر جای چند زخم بود مار غیرسمی بوده و فقط باید هیجان و ترس خود را کنترل کرده و به پزشک مراجعه کنید.

5 ) حلقه هاي دْم مارها در انواع سمي منفرد است ، ولي در مارهاي غير سمي به صورت يك رديف دوتايي در كنار هم ديده مي شود .

6 ) در پايين چشم مارهاي سمي ، يك حفره ي كوچك وجود دارد كه درمارهاي غير سمي ديده نمي شود .

تشخیص نوع مار از مدل سر و جای زخم نسبت به دیگر گزینه ها راحت تر است. فراموش نکنید تشخیص سمی یا غیر سمی بود مار پس از گزش به روند درمان شخص بسیار کمک خواهد کرد.

علائم و نشانه های مار گزیدگی

موارد زیر بخشی از علائم اصلی و مهم مار گزیدگی می باشد که با مشاهده این علائم سریعا باید وارد مرحله درمان شد :

1 ) مشاهده مار

2 ) مشاهده ي سوراخ يا زخم در محل نيش زدگي 

3 ) درد و سوزش شدید در محل گزیدگی

4 ) تورم ؛ با گذشت زمان ، تورم به سمت قسمت مركزي اندام و به طرف تنه ي فرد پيشرفت مي كند .

5 ) قرمز شدن و تاول زدن پوست

قرمزي و تورم عروق لنفاوي در عضو گزيده شده و پيشرفت اين قرمزي و تورم به سمت قسمت هاي مركزي بدن . لبه هاي اين ناحيه بسيار دردناك و نسبت به لمس حساس مي باشند .

4 ) تهوع ، استفراغ ، سرگيجه و احساس ضعف

5 ) كاهش فشار خون

6 ) تب ، لرز و تعريق

7 ) سوزن سوزن يا كرخت شدن نوك انگشتان و اطراف لب و دهان

8 ) خونريزي از بيني ، وجود خون در ادرار يا مدفوع

9 ) تند شدن تنفس يا تنگي نفس

10 ) افزايش نبض

11 ) مشكل بينايي

اقدامات اولیه پس از گزش توسط مار

مرحله 1 ) از امنیت منطقه اطمینان خاطر حاصل کنید و مطمئن شوید مار از آن جا دور شده است در غیر این صورت مصدوم را بدون حرکت زیاد از به منطقه ای امن منتقل کنید.

مرحله 2 ) حفظ آرامش و عصبی نشدن مهم ترین عامل در بحث امداد و کمک به مصدوم است و باید سعی کنید آرامش و هیجان مصدوم را کنترل کنید اگر مصدوم بتواند هیجان خود را کنترل کند خطر کمتری تهدیدش می کند.

مرحله 3 ) سریعا با اورژانس تماس بگیرید.

مرحله 4 ) محل گزش را پایین تر از قلب نگه دارید.

مرحله 5 ) لباس، جواهرات و ساعت را اگر در محل گزش وجود داشت خارج کنید زیرا محل گزش متورم خواهد شد.

مرحله 6 ) بالا و پایین محل گزش را با باند گره بزنید به طوری که یک انگشت بتواند از زیر باند به راحتی عبور کند.

مرحله 7 ) محل گزش و زخم را با آب و صابون بشویید.

مرحله 8 ) اگر کیت مخصوص مارگزدیگی دارید طبق مراحل آن اقدام نمایید. ( استفاده از پمپ مکش بسیار کاربردی خواهد بود)

مرحله 9 ) تا رسیدن اورژانس به مصدوم اجازه حرکت ندهید.

نکات ) اگر محل گزش سریعا متورم شد و تغییر رنگ داد به احتمال زیاد مار سمی بوده است.

نکات ) اگر مار مرده بود حتما مارا نزد خود نگهدارید و به اورژانس تحویل دهید. اگر مار فرار کرده بود حتما اندازه، ابعاد و شکل مار را به خاطر بسپارید تا به دکتر و اورژانس بگویید.

نکات ) هرگز به مصدوم نوشیدنی و خوردنی ندهید.

مواجهه با مار ها

ممکن است شما با ماری برخورد داشته باشید باید با طی کردن مراحل زیر خود را از خطر حمله ی مار دور نگه دارید:

1 ) همیشه باتوم کوه نوردی یا یک چوب دستی همراه خود داشته باشید زیرا حرکت و رقص این وسیله ها باعث سردرگمی مار می شود سپس سعی کنید از مار دور شوید.

2 ) محکم گام بردارید! اگر ماری راه مشاهده کردید برای دور شدن از منطقه محکم قدم بردارید زیرا لرزش زمین باعث ترس مار ها شده و آن ها از منطقه دور خواهند شد.

3 ) هرگز حرکت سریع از خود نشان ندهید و اقدام به فرار و دویدن نکنید! زیرا مار ها به سرعت زیاد حساس هستند و شما هرگز سریع تر از یک مار نیستید!

4 ) اگر در هنگام دور شدن از منطقه مار تعقیبتان می کرد به صورت زیگ زاگی حرکت کنید و بدانید مار های سمی توان تعقیب طولانی مدت شما را ندارند.

5 ) مار ها هنگامی که به قدر کافی به شما نزدیک باشند اقدام به حمله و نیش زدن می کنند پس وارد حریم حدودی نیم متری مار نشوید.

توصیه های مهم

1 ) در هنگام چیدن گل در چمنزار ها اگر باتومی دارید از قبل اطراف گل را چک کنید.

2 )  شلوار و کفش مناسب در طبیعت گردی و موتجه با مار بسیار مهم است! اکثر مارگزیدگی ها در ناحیه پا و دست ها می باشد داشتن پوتین مناسب و شلوار زخیم و مناسب کار گزش مار ها را کمی دشوار می کند.

3 ) اگر کفش و پوتین تان را در طبیعت از پا خارج می کنید هنگام دوباره پوشیدنشان داخل آن را چک کنید.

4 ) هنگام نشتن بر روی سنگ های بزرگ اطراف سنگ را نگاهی بیندازید و اگر سوراخ هایی در دل خاک و سنگ وجود داشت با دقت از آنجا عبور کنید.

5 ) هرگز پس از غروب و تاریک شدن در طبیعت به دنبال هیزم نگردید. زیرا ممکن است ماری انتظار شما را بکشد.

توصیه های کارناوالی

تا این جا با نکاتی در هنگام مواجه با مار ها و کمک های اولیه در مار گزیدگی آشنا شدیم اما واقعیت این است که این مطالب برای زمان هایی با شرایط عادی و در مناطقی که دسترسی به اورژانس یا دیگر افراد وجود دارد، کارایی دارد. اگر شما قصد ورود به مناطق بکر که حتی در آنجا وسایل ارتباط جمعی همچون گوشی تلفن کارایی ندارد را دارید باید آموزش های اولیه و تخصصی در رابطه با پوشش های گیاهی و گونه های جانوری، خطرات و مشکلات احتمالی را دیده باشید. هرگز بدون این آموزش ها و همراهی یک تیم مجرب و حرفه ای پا به این مکان ها نگذارید. 

فراموش نکید همرا داشتن کیف کمک های اولیه یکی از ضروری ترین وسایل در طبیعت گردی می باشد.

سخن آخر

نظرتان در مورد این مطلب و راهکارهای ارائه شده در آن چیست؟

آیا تاکنون تجربه مشاهده مارها در طبیعت را داشته اید؟ چه واکنشی از خود نشان دادید؟

نظرات و تجربیات خود را با ما به اشتراک بگذارید.