9 اکتبر، روز جهانی پست

به مناسبت 9 اکتبر، روز جهانی پست که با 17 مهرماه سال 1401 هم‌زمان است، از تاریخچه پست در ایران برایتان خواهیم گفت. تصاویری از پست در قدیم و عکس‌ هایی از صندوق های پستی قدیمی را با هم می‌بینیم؛ صندوق‌هایی که امروز به بخشی از خاطرات خوش ما تبدیل شده‌اند. 

پست در ایران

تاریخچه پست و نامه‌رسانی در ایران به قرن‌ها پیش باز می‌گردد؛ سیستم حمل‌و‌نقل و پست در ایران در ادوار مختلف دستخوش تغییرات زیادی شده است که در ادامه به‌طور مختصر به آن‌ها می‌پردازیم. با توجه به نوشته‌های گزنفون وهرودوت، ایرانیان نخستین مردمانی بودند که به تاسیس چاپار و پیک دست زدند؛ این ایده نخستین بار در دوران هخامنشی شکل گرفت. اگر علاقه‌مندید تا در زمینه ارتباطات و پست اطلاعات بیشتری کسب کنید، بهتر است سری به موزه ارتباطات هم بزنید تا نکات جالبی را در مورد تاریخچه پست، تلفن و تلگراف بیاموزید.

دوره اول: اولین سیستم پستی ایران، در دوران هخامنشیان با عنوان «چاپار» به وجود آمد و مجموعه‌ای به نام «چاپارخانه» شکل گرفت. در چاپارخانه‌ها اخبار، گزارشات و مکاتبات دولتی بین پایتخت با سایر شهرها به وسیله اسب‌های تندرو و در جاده‌هایی که به دستور داریوش اول ساخته شده بود انجام می‌پذیرفت.

«راه شاهی» یکی از مهم‌ترین این راه‌ها با 2400 کیلومتر مسافت بود که در هر 24 کیلومتر چاپارخانه‌ای با چابک‌سواران و اسب‌های تازه نفس قرار داشت. امروزه بر سردر ساختمان اداره پست نیویورک گفته داریوش بزرگ به چشم می‌خورد: “نه برف، نه باران، نه گرما و نه تاريكی شب نمی تواند پيک های تندرو را از حركت بازدارد.”

دوره دوم: این دوره، پست، تغییرات زیادی را به خود دید. پیش از سال 1258 پست به‌صورت اداره بود و تمامی امور مربوط به آن در این اداره انجام می‌گرفت؛ تا این‌که به دستور ناصرالدین شاه در سال 1258 وزارت پست تاسیس شد، در سال 1264 ایران دارای هفت خط اصلی و پنج خط فرعی پست بود. در دوران صدارت امیرکبیر تحولات بزرگی در وزارت پست ایران رخ داد و در پی آن نظام پستی نوین در کشور ایجاد شد.

سرویس‌های منظم پستی بین شهرها، تعیین تعرفه‌های پستی و تصویب آیین‌نامه پستی کشور از جمله اقدامات این دوران بود. در سال 1288 با رواج تلگراف نام این وزارتخانه به «وزارت پست و تلگراف» تغییر کرد و در سال 1308 در دوره رضاخان با خرید سهام شرکت تلفن، «وزارت پست و تلگراف و تلفن» شکل گرفت. با افتتاح اتحادیه پست جهانی، ایران به‌عنوان کشور پیشتاز در این عرصه به این اتحادیه پیوست.

دوره سوم: قانون تشکیل شرکت پست جمهوری اسلامی ایران در جلسه روز یکشنبه سوم آبان 1366 به شورای نگهبان ارسال شد و در سال 1367 آغار به کار نمود. در سال ۱۳۹۴ «شرکت پست جمهوری اسلامی ایران» به «شرکت ملی پست» تغییر ساختار داد تا امکان فعالیت دو اپراتور خصوصی به‌عنوان اپراتورهای پستی و با هدف کاهش هزینه‌ها برای شرکت پست کشور فراهم شود. 

این دوره را مرحله‌ای سرنوشت‌ساز برای پست ایران می‌دانند؛ پس از انقلاب شیوه‌های مدرن پستی، کمیت و کیفیت خدمات افزایش یافت. حذف ساختار سنتی پست، اجرای مکانیزاسیون و اتوماسیون شبکه پستی و ایجاد سرویس‌های نوین و متنوع نظیر پست پیشتاز، صندوق شخصی و پست اکسپرس از تحولات این دوران است. در پی رواج خدمات اینترنتی و شکل‌گیری روش‌های نوین ارتباطی و اطلاعاتی، نام «شرکت ملی پست» به «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات» تغییر یافت.

پست در جهان

اولین اداره غیررسمی پست در قرن 12 در ایتالیا به وجود آمد و حدود 50 سال بعد بود که دانشگاه پاریس به اقدامی مشابه دست زد. سال 1591 در انگلستان الیزابت اول پست را ملی اعلام کرد و تقریبا سال 1636 به دستور لویی دوازدهم اداره پست عمومی در پاریس تاسیس شد. بین قرن‌های 16 تا 18 مبادلات با کمک پست انجام می‌گرفت و در این میان نبود تعرفه‌ای مشخص بزرگ‌ترین مشکل بود. در سال 1840 رونالد هیل پیشنهاد چاپ اوراق بهادار کوچک و الصاق آن بر روی نامه‌ها و مرسولات را دارد که این مبنای انتشار اولین تمبر دنیا در انگلستان بود. در سال 1874 برای تبادل سریع‌تر و آسان‌تر مرسولات در اروپا، 22 کشور اروپایی و آمریکایی در شهر برن سوئیس «اتحادیه پست بین الملل» را تاسیس کردند؛ در سال 1878 اتحادیه جهانی پست «UNION POST UNIVERSA» به اختصار UPN به جای این اتحادیه تشکیل شد.

روز جهانی پست

با توافق سازمان‌دهندگان اتحادیه جهانی پست و تشکیلات اتحادیه تلگراف جهانی در کنفرانس‌هایی که در سال‌های ۱۸۶۸ در شهر وین پایتخت اتریش و ۱۸۷۱ و ۱۸۷۲ در شهر برن تشکیل شده بود، روز ۹ اکتبر ۱۸۷۴ به نام روز جهانی پست در تمام کشورها انتخاب شد. در این روز بر وظایف و مسئولیت‌های خطیر و حساس پست تاکید می‌شود.

نشان پست ایران

با توجه به اینکه نشان‌واره قبلی از نظر شکل ایراداتی داشت، در سال 1398 از نشان‌واره جدید پست ایران رونمایی شد. در این نشان‌واره مفهومی که از پرنده و پرواز در ذهن تداعی می‌شد حفظ و تنها سر پرنده بالاتر قرار گرفت تا مفهوم چابکی را بیشتر القا کند.

واژه‌ پست

واژه پست از واژه قرون وسطی poste گرفته شده که آن هم از اسم مفعول فعل ponere (کلمه‌ای لاتین به معنای وضع یا محل) نشات می‌گیرد.

سخن آخر 

در روز جهانی پست مرور مختصری بر تاریخچه آن در ایران و جهان داشتیم. با وجود پیشرفت تکنولوژی هنوز هم نامه می‌نویسید؟ از آخرین نامه‌ای که نوشتید یا دریافت کردید چه مدت می‌گذرد؟ امروزه از کدامیک از شیوه‌های مرسوم برای ارسال بسته‌های خود و سایر اموری که مربوط به پست است، استفاده می‌کنید؟