کاوش در مورد مرد نمکی با کمک آلمانی ها

به نقل از خبرگزاری مهر، براساس کاوش های باستان شناسی انجام شده و کشف های تصادفی، تاکنون بقایای اجساد ۶ انسان و نیز تکه های پراکنده ای از استخوان ها و بافت انسانی از معدن نمک چهرآباد در استان زنجان کشف شده است.

علت سالم ماندن اجساد انسانی در معدن نمک، قرار گرفتن آن ها در محیط پر از نمک است، نامگذاری بقایای انسانی به مردان نمکی نیز به همین دلیل است. مومیایی طبیعی معروف به مرد نمکی ۱ که به صورت تصادفی در سال ۱۳۷۲ توسط بهره بردار معدن نمک یافت شد سر یک مرد میانسال است که ریش و موی سفید و بلند دارد. این مومیایی که بر اساس سالیابی کربن ۱۴، مربوط به اوایل دوره ساسانی حدود ۱۸۰۰ سال قبل است یکی از صاحب منصبان و یا کارگران معدن بوده که به دلیل کشف با بولدوزر و تخریب محل کشف آن، به صورت متلاشی شده به دست آمده است. احتمالا رنگ موهای سر و ریش وی در اصل قهوه ای بوده که با شرایط اکسیداسیون و وجود یون کلر در محیط رنگ دانه های مو از قهوه ای به سفید تغییر رنگ داده اند. همراه با مرد نمکی ۱ تعدادی اشیا و ابزار نیز پیدا شده است.

مرد نمکی ۲ بقایای اسکلت انسانی است که فقط قسمت هایی از آن به صورت تصادفی در سال ۱۳۸۳ به هنگام استخراج نمک با ماشین آلات مکانیکی کشف شد. به همین دلیل متلاشی شده و بیشتر بافت نرم بدن و لباس های آن از بین رفته است. مرد نمکی ۲ فرد میانسالی بوده که بر اساس سالیابی کربن ۱۴ متعلق به اواخر دوره ساسانی است. ادامه فعالیت بهره بردار معدن نمک در سال ۱۳۸۳ منجر به کشف بقایای جسد انسان دیگری شد که به مرد نمکی ۳ نامگذاری شد. بقایای انسانی مکشوفه به دلیل کشف با بولدوزر به صورت کاملا متلاشی شده به دست آمد. طبق آزمایش سالیابی انجام یافته مرد نمکی ۳ مربوط به دوره هخامنشی است. کاوش باستان شناسی نجات‌بخشی معدن چهرآباد در سال ۱۳۸۳ منجر به کشف مومیایی نسبتا کامل و به خوبی حفظ شده معروف به مرد نمکی ۴ شد. این مومیایی سالم ترین مومیایی کشف شده در معدن چهرآباد است که مربوط به دوره هخامنشی ست. طبق مطالعات انجام یافته مومیایی نمکی ۴ یکی از کارگران معدن نمک بوده که به هنگام مرگ حدود ۱۶ سال داشته است. از ویژگی های این مومیایی لباس کامل بر تنش و همچنین برخی لوازم و اشیای همراه او همچون دو کوزه سفالی کوچک، پوستین چاقو و گوشواره های فلزی ست. بقایای مرد نمکی ۵ نیز طی کاوش باستان شناسی سال ۱۳۸۴ در زیر سنگ نمکی بسیار بزرگ به دست آمد.

این مومیایی نیز همچون شماره ۳ و ۴ به دوره هخامنشی تعلق دارد. به دلیل قرار داشتن در زیر یک صخره بزرگ نمک و برخی عوامل دیگر، فقط قسمت هایی از بدن آن سالم باقی مانده اند. آخرین یافته انسانی از معدن نمک مربوط به کاوش باستان شناسی سال ۱۳۸۹ است که طی آن بقایای یک جمجمه و چند تکه از استخوان های انسانی در سطح های بالایی معدن کشف شد. طبق مطالعه های انجام شده بقایای انسانی شماره ۶ مربوط به دوره ساسانی حدود ۱۵۰۰ سال قبل است.

 حالا مردان نمکی شهرتی جهانی به دست آورده اند آن قدر که آلمانی ها نیز به کمک پژوهشگران و باستان شناسان زنجانی آمده و برای انجام تحقیقات به آن ها کمک می کنند. یکی از تفاهم نامه هایی که بین ایرانی ها و آلمانی ها در سال گذشته امضا شد، درباره کمک آلمانی ها به ایران در زمینه تجهیز موزه و خرید تجهیزات مربوط به نگهداری مومیایی ها بوده است. در این راستا «ابوالفضل عالی» -سرپرست تیم کاوش و باستان شناسی معدن نمک چهرآباد- به خبرنگار مهر گفت:

در همکاری با آلمانی ها قرار شده تا تجهیزات نگهداری و سنجش دما و رطوبت فضای داخلی ویترین ها خریداری شود و آلمانی ها در این باره به موزه کمک کنند. این بخشی از تفاهمنامه ای ست که بین دو طرف امضا و تا کنون نیز کارهای اولیه آن انجام شده است.

«ابولفضل عالی» درباره شرایط نگهداری مردان نمکی در موزه زنجان نیز چنین اظهار کرد:

شرایط نگهداری در حال حاضر مناسب است اما با شرایط استاندارد جهانی فاصله دارد. ویترین های خوبی داریم و سعی کرده ایم که دما و رطوبت ویترین ها مناسب باشد اما این شرایط با استانداردهای موزه های بزرگ دنیا فرق دارد.

این باستان شناس در ادامه اضافه کرد:

در اطراف موزه به تازگی اتوبوس های زیادی تردد می کنند و مسیرشان از نزدیکی موزه می گذرد این اتفاق باعث شده تا محدوده اطراف موزه دودزا شده و این آلودگی وارد فضای موزه ای شود. ما می توانیم داخل موزه، فضای ویترین ها را کنترل کنیم اما نمی توانیم از انتقال آلودگی ناشی از فضای بیرونی کاری کنیم. برنامه امسال ما این است که موزه را ساماندهی کنیم و تجهیزات جدید خریداری شود مانند دستگاه کنترل دما و رطوبت جدید و قابل استفاده در ویترین ها.

 او همچنین درباره انتقال مرد نمکی شماره 1 از موزه ملی ایران باستان به موزه مردان نمکی در زنجان عنوان کرد:

از یک جهت این که مرد شماره یک در موزه ملی باشد خوب است چون همان طور که مدیر موزه ملی ایران نیز معتقد است در این موزه گردشگران زیادی رفت و آمد می کنند و هر کسی که به تهران می رود از موزه ملی هم دیدن می کند. وجود مرد نمکی در این موزه در واقع معرفی زنجان و موزه مردان نمکی در زنجان است منتها با پیشنهاد آقای نوکنده بهتر است که اطلاعات بیشتری به بازدیدکننده ها داده شود. از طرفی هم حضور مرد نمکی دور از موزه زنجان خوب نیست چون موزه زنجان را کامل نمی کند.

«عالی» همچنین درباره سرنوشت معدن چهرآباد که در آن مردان نمکی کشف شدند نیز بیان کرد:

تا سال ۹۰ مشکلاتی با بهره بردار داشتیم چون راضی به توقف کار نبودند اما بلاخره پروانه بهره برداری آنها تمام شد و اکنون این معدن کاملا در اختیار سازمان میراث فرهنگی و تیم های پژوهشی ست.

این باستان شناس در پاسخ به این که احتمال کشف مردان نمکی دیگر در معدن نیز چنین گفت:

این احتمال وجود دارد چون معدن چهرآباد معدن بزرگی بوده است. اما در حال حاضر پژوهش های جدید ما متفاوت از قبل است اکنون تنها هدف ما پیدا کردن مومیایی جدید نیست بلکه می توانیم اطلاعات بیشتری درباره معدن کاوی در گذشته به دست آوریم. با این وجود اگر مومیایی دیگری پیدا شود حتما اطلاعات ما از آن دوره کامل تر خواهد شد.

اخبار روز گردشگری را از کارناوال دنبال کنید.