اگر ایران نبود دنیا چگونه بود

تمام ما کم و بیش در مورد تاریخ کهن ایران اطلاعاتی داریم و در مورد اثر تمدنی و فرهنگی ایران بر روی دیگر ملت ها و کشورها چیزهایی خوانده و شنیده ایم. در این میان به نظر می رسد اثر ایرانی ها بر روی مردم و کشورهای اطراف و حتا سرزمین های دورتر بسیار بیشتر از چیزی ست که تا به حال در مورد آن می دانستیم. اثرگذاری جالب توجهی که زمان آن به دوران انسان های نخستین و محدوده آن به شرق دور نیز می رسد. 

به نقل از خبرگزاری تسنیم، سید محمد بهشتی، رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی با توضیح اینکه مادر "هاپلو گروپ ها" در ایران بوده است، گفت:

چینی ها به سرزمین خود چین نمی گفتند و برای اولین بار ایرانی ها اسم این سرزمین را چین گذاشتند، همچنین نام هندوستان از طریق ایرانی‌ ها در دنیای مدرن منتشر شده است.

وی این صحبت ها را در دهمین نشست تخصصی "ایران کجاست، ایرانی کیست" مطرح کرد و به بررسی تعدادی از خصوصیات فرهنگی ایرانی ها پرداخت. بهشتی از کشور ایران به عنوان سرزمین میانه جهان نام برد و بیان کرد خصوصیات طبیعی کشورمان باعث شده تا تاثیرات فرهنگی و تمدنی بسیاری بر کشورهای همسایه خود داشته باشد. 

وی در این زمینه به نحوه شکل گیری تمدن های اولیه روی کره زمین اشاره کرد و گفت:

 سرزمین ایران در بین چهار حوزه فرهنگی جهان قرار داشته و بررسی اسناد تاریخی دوره روم نشان می‌دهد در آن روزگاران حوزه دریای مدیترانه، سرزمین ایران، بخش‌هایی از آفریقا و هند و چین شناخته شده بودند.

به گفته او کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که ایران در میانه سرزمین هایی قرار گرفته است که برای نخستین بار در دوره نوسنگی، انسان ها در آن از ابزارهای سنگی و بعدها از ابزارهای برنزی استفاده کرد.  

بهشتی به کاوش‌ های باستان شناسی درباره انتشار نوع بشر روی زمین اشاره کرد و گفت:

اگر فرض کنیم انسان هوشمند، نیای ما، 65 هزار سال پیش از آفریقا خارج شده و حدود 60 هزار سال پیش در سرزمین ایران مستقر شده است، این استقرار در سایر نقاط دنیا مثل اروپا و شرق آسیا بسیار جدیدتر است و این تقسیم جمعیت از فلات ایران اتفاق افتاده است.

وی به کاوش‌های ژنتیک در این زمینه استناد کرد و در مورد هاپلو گروپ y در دی ان ای انسان توضیحاتی داد:

هاپلو گروپ Y مانند یک شناسنامه است که از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود و از طریق آن می‌توان رشته دقیق ژنتیک یک فرد را دنبال کرد تا جایی که با بررسی هاپلو گروپِ جسد یک انسان متعلق به هزار سال پیش می‌توان نیای امروز او را شناسایی کرد.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری در ادامه صحبت های خود افزود:

هاپلو گروپ‌ ها در طی سالیان جهش پیدا می‌کنند با این حال مادر و سرشاخه هاپلو گروپ‌ های خارج از دنیای آفریقا، در سرزمین ایران بوده و از این طریق تقسیم شده اند.

آقای بهشتی سرزمین ایران را یک چهارراهِ گیاه‌شناسی از دیدگاه گیاه‌شناس ها دانست و گفت:

بخشی از گونه‌ های گیاهی از قاره‌ های مختلف در سرزمین ایران وجود دارد به همین دلیل در مازندران و گیلان و آذربایجان گونه‌ های گیاهی اروپایی، در بلوچستان گونه‌ های گیاهی هندی و غیره را می‌ توان پیدا کرد.

بهشتی بر قرارگیری سرزمین ایران از نظر جغرافیایی در میانه جهان تاکید و این پرسش را مطرح کرد که با توجه به وجود یک پهنه وسیع برای برقراری ارتباط در شمال دریای خزر تا دریای منجمد شمالی، چرا این باریکه کوچک جنوب دریای خزر چنین نقشی در ابعاد مختلف انسان شناختی، زیست شناختی، زمین شناختی و غیره پیدا کرده است؟

وی در ادامه افزود:

مروری بر تاریخچه انسانی منطقه شمالی نشان می‌دهد خاستگاه آریایی‌ها به عنوان یک قوم عشایری در شمال دریای مازندران بوده است، زادگاه ترک‌ها نیز در مناطق شمال شرقی آسیا بوده و به تدریج به سمت جنوب از جمله ایران مهاجرت کردند. مغول‌ها نیز از مناطق شمال آسیا و استپ‌ها برخاستند و به سمت سرزمین‌های جنوبی حرکت کردند.

تمدن در برابر جهان ظلمت

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری گفت:

در یک نسبت مقایسه ای می‌ توان گفت از منظر تمدن، کره زمین را می‌ توان به دو بخش جنوبی و عشایری تقسیم کرد، بخش جنوبی که گرمتر بوده و در آن حوزه‌های تمدنی مثل چین، هند، ایران و اروپا و غیره ایجاد شده است و حوزه‌های عشایری که فاقد تمدن بودند. حوزه های عشایری از ابتدا تا حدود 400-500 سال پیش در قسمت‌های شمالی زندگی می‌ کردند که در اصطلاحات دنیای متمدن به سرزمین‌ های آنها دیار ظلمات و به سرزمین های حوزه‌ های متمدن، ربع (یک چهارم) مسکونی می‌ گفتند.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به کارکرد ساخت دیوار چین نیز اشاره و بیان کرد:

در چین حدود 2 هزار کیلومتر دیوار دفاعی برای جلوگیری از هجوم گاه و بیگاه مردم عشایری ساخته بودند.

وی در ادامه از دیوار جرجان (گرگان) در شرق دریای مازندران و دیوار دربند داریان در غرب این دریا در قفقاز سخن گفت و توضیح داد:

در اروپا هم رومی‌ها برای جلوگیری از تهاجم عشایر دیوارهای دفاعی می‌ ساختند.

بهشتی به دلیل عدم شکل گیری تمدن در نیمه شمالی جهان اشاره کرد و آن را محصول اجبار و شرایط محیطی دانست: 

نیمه شمالی اوراسیا تا 10-12 هزار سال قبل زیر پوشش یخ بوده و ابعاد قطب شمال تا پشت کوهستان البرز امتداد داشته است. بنابراین طبیعی است که در چنین موقعیت زیستی امکان شکل گیری تمدن وجود نداشت، به همین دلیل در استپ‌ های شمالی شاهد تمدن نیستیم و این تفکیک واضح را بین دو گونه انسانی شاهد هستیم.

وی در ادامه به طرح این پرسش که اگر فرض کنیم همه یخ‌ های فعلی کره زمین آب شوند سطح آب دریاها چقدر بالا می آید؟ پرداخت و با استناد به مطالعات نشنال جئوگرافیک، گفت:

به طور مثال در جنوب دریای خزر یعنی استانهای مازندران، گیلان و گلستان که رشته کوههای البرز قرار دارند به دلیل اینکه ارتفاعات سدی را پشت دریا ایجاد کرده اند با بالا آمدن آب، چندان شاهد گسترش آن روی زمین نخواهیم بود. اگر همین اتفاق در جبهه شمالی دریای خزر یعنی روسیه و قزاقستان بیفتد، با 5 متر بالا آمدن آب دریا، شاهد پیشروی آب تا حدود 500 متر در سطح زمین خواهیم بود و طبیعتا با خاک شور، کشاورزی غیرممکن است و بدیهی است که این عوامل مانع از ایجاد تمدن خواهد بود. عرصه‌های آبی در دوره ای که عصر یخبندان عقب نشینی و زمین گرم می‌شد به وجود می‌آمد که خود مانع از پخش شدن حوزه‌های تمدنی بود.

بهشتی در ادامه توضیحاتی در مورد تغییرات شکلی دریای مازندران در نقشه‌های جغرافیایی داد و بیان کرد:

در دوران یونان باستان شکل خلیج فارس خیلی غلط ترسیم نشده اما مشخص است که هنگام ترسیم شکل دریای مازندران خیلی نسبت به آن اشراف نداشته و آن را به متصل به اقیانوس منجمد شمالی می‌دانستند. در نقشه‌های قرن 16 میلادی خلیج فارس به درستی ترسیم شده است اما شکل دریای مازندران در جبهه شمالی کاملا اشتباه و در جبهه جنوبی نیز همراه با اشتباه ترسیم شده است که نشان می‌دهد اطلاعاتی از شمال این دریا وجود نداشته است.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری همچنین افزود:

روس‌ها در قرن 17 به عنوان یک تمدن در این منطقه شکل گرفتند و کم کم دریای مازندران نیز شناسایی شد.

اگر ایران نبود...

آقای بهشتی با مطرح کردن این فرض که اگر فلات ایران به دلایلی وجود نداشت و دریای مازندران به خلیج فارس متصل می‌شد، اظهار کرد:

اگر نیای ما از آفریقا خارج و به سرزمین‌ های اروپا و آسیا می‌رسید به دلیل دشواری عبور از جبهه شمالی بسیار دیر و سخت می‌ توانست خود را به شرق آسیا برساند و تمدن بسیار دیر به این مناطق می‌رسید و می‌ توانستیم همچنان شاهد انواع مختلف انسان ریخت‌ ها مانند انسان پکنی، انسان جاوه ای و غیره باشیم که در اثر گسترش انسان مدرن نابود شدند.

وی با تاکید بر اینکه اثر وجود فلات ایران، تنها به انسان محدود نمی شود گفت:

اگر سرزمین ایران نبود، امروز فیل را در هندوستان نداشتیم چرا که روزگاری فیل از آفریقا کوچ کرده و از طریق سواحل خلیج فارس به هندوستان رسیده است، همین طور بسیاری از گونه‌های گیاهی نیز از طریق ایران از هندوستان به اروپا رسیده است.

سرزمینی در میانه جهان 

بهشتی در ادامه ایران را سرزمینی در میانه جهان خواند و به بررسی تصور مردم هر حوزه از اندازه جهان پرداخت.

وی با بیان این نکته که چینی‌ ها به سرزمین شان چین نمی‌گفتند، گفت:

نخستین تبادلات چین با خارج از سرزمین شان در دوره اردشیر هخامنشی بود و چون اسم امپراتور نخستین قسمت این سرزمین «امپراتور چین» بوده ایرانی‌ ها اسم این سرزمین را چین گذاشتند و بعدها هم در اروپا و سپس چین مدرن استفاده شد.

بهشتی در ادامه افزود:

ترجمه نام اصلی و کهن سرزمینی که امروز به اسم چین می‌ شناسیم، جهان است و در واقع به دلیل استغنایی که از نظر فرهنگی به دلیل تعامل با سایر سرزمین‌ها احساس می‌کردند سرزمین شان را جهان و مرکز آن می‌دانستند.

وی همچنین به نام هندوستان و نحوه انتخاب آن اشاره کرد و گفت:

اسم سِند از سوی هخامنشیان انتخاب شده است و واژه هند به معنای آن سوی سند است. همچنین نام هندوستان از طریق ایرانی‌ها در دنیای مدرن منتشر شده است.

رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به تنوع فرهنگی، انسانی و زیستی هندی‌ها اشاره کرد و گفت:

جهان در تفکر هندی معادل شبه جزیره محل سکونت شان است و برای کشور خودشان اسم مشخصی نداشته و آن را دنیا یا عالم می‌ نامیدند.

بهشتی در ادامه به قرارگیری دریای مدیترانه بین آسیا، اروپا و آفریقا اشاره کرد و گفت:

مدیترانه از دو عبارت «مدیا» و «تریا» به معنی عرصه مرکزی و مرکز دنیا است.

وی به این نکته نیز اشاره کرد که نه تنها از منظر فیزیکی بلکه از منظر ذهنی نیز جهان رومی دور دریای مدیترانه شکل گرفته است:

به همین دلیل رومی ها باوری را بیرون از این جهان قبول ندارند. در کتاب تاریخ طبیعی که در دوره روم نوشته شده است، مردم آن سوی سرزمین ایران، افرادی بی‌ سر که چشم، بینی و دهان شان بزرگ بوده یا کسانی با گوش‌های بزرگ برای پرواز و غیره تصور می‌شدند. 

#اخبار روز گردشگری را در کارناوال دنبال کنید.