عوامل تاثیرگذار بر الگوهای رفتاری ایرانیان

امروز تصمیم داریم عواملی که در الگوهای رفتاری ایرانیان تاثیر دارد را به صورت کلی بررسی کنیم و با این عوامل و چارچوب های آن آشنا شویم تا در آینده نزدیک به بررسی الگوه های رفتاری هر یک از اقوام ایرانی به صورت جداگانه بپردازیم.

اگر درباره الگوهای رفتاری ایرانیان بحث می کنیم، قطعا ریشه ای ترین بخش این صحبت ها و بحث ها، چگونگی شکل گیری این الگوهای رفتاری می باشد.

با کارناوال هم نظر نیستید؟

ممنون که با ما موافقید! به زبان ساده عوامل مختلفی در طول تاریخ باعث می شود که قومی یا گروهی ویژگی های رفتاری خاصی داشته باشند، اگر همین قوم یا گروه در شرایط دیگری قرار می گرفت قطعا تغییراتی در رفتارهای معمول و ویژگی های رفتاریشان مشاهده می کردید.

این عوامل پیشینه قومی، تاریخی، فرهنگی، محیط جغرافیایی، اقتصادی و . . . را شامل می شود.

کشورمان ایران به دلیل پیشینه تاریخی زیادش، اقلیم های جغرافیایی متفاوت و هزاران دلایل دیگر از اقوام گوناگونی که هر کدام ویژگی های منحصر به فرد خود را دارند، تشکیل شده است.

این گوناگونی قوم ها هرگز باعث نمی شود که فراموش کنیم همه ما یک ایرانی هستیم و به آن با تمام وجود افتخار می کنیم.

در ادامه به عوامل تاثیرگذار در شکل گیری الگوهای رفتاری و رفتار ایرانیان خواهیم پرداخت.

با کارناوال دقایق زیبایی را در این کندوکاو فرهنگی و تاریخی، سپری کنید.

عوامل تاثیر گذار در شکل گیری الگوهای رفتاری و رفتار ایرانیان

در ادامه به عوامل تاثیرگذار در شکل گیری الگوهای رفتاری و رفتار ایرانیان خواهیم پرداخت.

1) پیشینه تاریخی ایران و آمیختگی ایرانیان

شاید در مباحث تاریخی و فرهنگی این کلمه را زیاد شنیده باشید: " دوره باستانی، دوره اسلامی، هنر ایرانی-اسلامی "

در بررسی ها و تحلیل های تاریخی، پیشینه سرزمین و مردم ایران به دو دوره اصلی تقسیم می شود و این دوره ها خود به چند شاخه تعمیم داده می شود.

الف) دوره پیش از اسلام

ب) دوران اسلامی

برای مثال در مورد هنر شنیده اید که این کاشی کاری ایرانی-اسلامی است. در این جا منظور از کلمه "اسلامی" بیان دوره تاریخی پس از ورود اسلام به ایران می باشد.

خب اگر بخواهیم آمیختگی ایرانیان با دیگر فرهنگ ها و با دیگر مردمان و نژادها را بررسی کنیم، تحلیل دوره های تاریخی بسیار مهم می باشد و تنها از این راه است که می توان به پاسخ صحیح دست یافت.

الف) پیش از اسلام

 * دوره پیش از آریایی ها : به احتمال بسیار زیاد تیره های غیرآریایی ساکن ایران با دراویدی های هند هم نژاد هستند. کشفیات شهر سوخته، سابقه فرهنگ شهری و تمدن ایران را تا چندین هزار سال پیش از میلاد نشان می دهد.

* دوره آریایی ها : آریایی ها در سال های انتهایی هزاره دوم پیش از میلاد به ایران مهاجرت کردند و بر بومیان ساکن در ایران چیره شده و با آن ها درآمیخته و سلسله های همچون ماد، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان را تشکیل دادند.

* دوره اسکندر و سلوکیان : پس از شکست خوردن و سقوط هخامنشیان توسط اسکندر مقدونی، سپاهیانی از ایران وارد ارتش او شدند و درآمیختگی نژادی بین یونانیان و ایرانی ها در آن دوره آغاز شد.

فردوسی در شاهنامه به ازدواج گروهی دختران ایرانی با سربازان یونانی در آن دوره شعری سروده است:

ببستند آذین به شهر اندرون    لبان پرخنده، دلان پر ز خون

جانشینان اسکندر حدود 70 سال در ایران حکومت کردند و تغییراتی متقابلی در آداب و رسوم و فرهنگ ها ایجاد شد که قطعا بر روی الگوهای رفتاری نیز تاثیرگذار است.

در 500 سال حکومت اشکانیان ویژگی ها و الگوهای رفتاری همانگونه تحت تاثیر یونانیان بود اما پس از آن ساسانیان چند سده به یونانی زدایی و جایگرینی آیین های کهن، مشغول بودند.

ب) دوران اسلامی

پس از وررود اسلام در پی گشایش مرزهای غربی و شرقی ایران، قبیله های مختلفی همچون عرب ها، ایل های ترک و مغول به ایران وارد شدند و آمیختگی های فرهنگی و قومی زیادی صورت پذیرفت.

با هجوم مغول ها به ایران آمیختگی وسیعی نسبت به دوران باستان صورت پذیرفت. برای مثال قاجارها که با تازش مغول ها به ایران مهاجرت کردند و به کلی ایرانی شدند.

فردوسی در باره پیشه و تبار ایرانی شعری سروده که جالب است :

ز دهقان و از ترک و از تازیان             نژادی پدید آید اندر میان

نه دهقان نه ترک و نه تازی بود        سخن ها به کردار بازی بود

در آخر می توان نتیجه گرفت ایرانیان ریشه در تبارهای گوناگون دارند. اما فرهنگ و تمدن ما، ایرانی را از میان این تبارها متمایز می کند.

2) جغرافیای طبیعی ایران

آن چیزی که کاملا مشهود می باشد خشک و کم آب بودن اقلیم ایران است. میانگین ریزش برف و باران در کشور ایران کمتر از نصف میانگین بارش جهانی می باشد!

این کم آبی ها در ساختار آبادی ها تاثیرگذار بوده و گاه باعث می شد که این آبادی ها با فاصله های زیاد از یکدیگر قرار بگیرند.

در کل این خشکی ها و کم آبی ها در روحیه و رفتار ایرانی ها بسیار تاثیرگذار بوده و نوعی حهان بینی خاصی را در ما ایجاد کرده و فرهنگ های جدیدی را به وجود آورده است.

این اثر ها را در بخش های جلوتر به طور کامل بررسی خواهیم کرد.

3) جغرافیای سیاسی

کشور ایران در منظقه ای قرار گرفته که از موقعیت استراتژیک بسیار مهمی برخوردار است. از شمال غرب به آناتولی و مرزهای اروپا می رسیم از جنوب به شبه جزیره عربستان از غرب به بین النهرین و از شرق به ماوراءالنهر دسترسی داریم.

اگر دقت کنید از یک سو به بسته ترین جاهای جهان روسیه و سیبری و از دیگر سو به آب های آزاد خلیج فارس و اقیانوس هند پیوند خورده ایم.

می خواهید اهمیت منطقه ای که ایران در آن واقع شده را با یک مثال متوجه شوید؟

در طول تاریخ هر پادشاهی که در سرش هدف جهانگیری را داشته یا ایران را فتح کرده و یا در پی عبور از آن بوده، به طور کلی ردپای ایران را در اکثر جنگ های بزرگ می توان، یافت.

راه ابریشم نیز باعث ارتباط ایران با دیگر کشور ها و اقوام در دوره باستان شده بود. به اهمیت ایران هنگامی که نظامی گنجوی در اشعارش ایران را "دل جهان " می نامد برای چندمین بار پی بریم.

همه عالم تن است و ایران دل       نیست گوینده زین قیاس خجل

چون که ایران دل زمین باشــد        دل ز تــن به بود یقـیین باشـــد

4) شیوه معیشت و اقتصاد ایرانیان

با بررسی تاریخ، بازرگانی، کشاورزی و دام پروری سه پایه اصلی شیوه های معیشتی در کشور ایران بوده اند.

نوع کار در فرهنگ، ویژگی ها شخصی یک گروه و دیگر چیزها بسیار اثرگذار است و حتی باعث نوآوری ها می شود برای مثال ایرانیان با ساخت قنات قادر به کشاورزی بودند اما کشور های دیگر با همین وضعیت جغرافیایی ایران از انجام کشاورزی بازماندند. فراموش نکنید ایرانیان جزو نخستین کسانی بودند که شهرها را ساختند و از مهم ترین قوم هایی هستند که ساختارهای اقتصاد شهری دست یافته اند و اما یورش های بیگانگان باعث نابودی شهرها می شد و گاه شهر ها پس از تخریب شخم زده می شد و به زمین های کشاورزی تبدیل می گشت.

5) فرهنگ و اقتصاد کشاورزی

به مهمترین بخش پست رسیده ایم! بدون شک تاثیرگذارترین عامل در شکل گیری الگوهای رفتاری ایرانیان آثار مستقیم و غیرمستقیم کشاورزی بوده است.

1) آثار مستقیم کشاورزی بر ایرانیان

 اثرات مستقیم کشاورزی بر روحیه مردم ایران ناشی از مورادی چون اقلیم خشک، کم آبی، ناامنی، آبادی های دور از هم و . . . می باشد. و این موارد باعث ایجاد ویژگی های رفتاری زیر در ایرانی ها شده :

الف) بردباری : زندگی کشاورزی در محیط خشک و کم آب و در شرایط سخت روستا باعث بردبار شدن انسان نسبت به مردم شهرها می شود. کار کردن در گرمای تابستان و سرمای زمستان، طبیعت سرسخت، خطرات احتمالی باعث بردبار شدن مردمان کشاورز و روستایی می شود.

به همین دلیل در کمتر ملتی واژه های صبر و بردباری به این حد و اندازه ایرانیان به چشم می خورد. مثال های زیر قطعا برایتان آشنا می باشد.

«اگر صبر کنی ز غوره حلوا سازم.»، «با دوستان مروت با دشمن مدارا»، «صبر و ظفر از دوستان قدیمند / بر اثر صبر نوبت ظفر آید»

ب) نظم و بی نظمی: کشاورز نگاه ویژه ای به باران دارد. اما آن ها کنترلی بر باریدن آن ندارند. از طرفی دیگر هجوم ها، طبیعت نامنظم، بحران های سیاسی، عدم ثبات و امنیت و دیگر عوامل باعث شده اند گونه ای از نظم که ریشه اش به فرهنگ ده نشینی ایرانیان باز می گردد با نوعی بی نظمی همراه شود.

روستاییان و دهقانان، حافظان و انتقال دهندگان فرهنگ ایرانی بوده اند که این اقدام ها را با نظم انجام داده اند اما بی نظمی های مقطعی بر اقتصاد کشاوری تاثیر گذاشته و در برخی از موارد زندگی و اهداف کشاورزان را دچار بی نظمی کرده است.

ج) اعتماد به نفس و وا رهایی : کشاورزان ایرانی به سبب طبیعت نامنظم، باران های بی هنگام و خشکسالی های زیاد، چشم به آسمان داشته است از طرفی یورش های بیگانگان نظامی های اجتماعی و اقتصادی را بی ثبات می کرده و همه این ها باعث می شده تا ایرانی خودش به جنگ این عوامل برود. ساخت سیل بندها، حفر هزاران کیلومتر قنات و . . .نشان از متکی به نفس بودن ایرانیان بوده است.

د) نوسانات زندگی : کمتر مردمی را می توانید بیابید که همانند ایرانیان زندگی پر نوسانی داشته باشد! عدم اطمینان به آینده یکی از ویژگی های نهادینه شده در ایرانیان به دلیل شرایط زندگی بوده است. احتمالا این 2 جمله و یک بیت شعر برایتان آشنا باشند: «بس بگردید و بگردد روزگار»، «این نیز بگذرد».

روزگار است آن گه عزت دهد گه خوار دارد         چرخ بازیگر از این بازیچه ها بسیار دارد

ه) وابستگی به زمین : کشاورز ایرانی، به دلیل فاصله های زیاد بین آبادی ها و روستاهای مجاور، بسیار وابسته به زمین و خاندان و قبیله خود بوده و می باشد. وقتی به شهرها هم مهاجرت می کنند همشهری او به نوعی هم ولایتی او محسوب می شود.

به همین دلیل مفاهیم تازه ای که ریشه در فرهنگ غربی دارند همانند ملیت، شهروند و مشارکت اجتماعی، در ایران به طور کامل شکل نگرفته است.

باری دیگر یادآوری می کنیم که شهرنشینی با معنای سنتی اش سابقه چندین هزارساله در ایران دارد منظور شهروندی، جامعه مدنی و حقوق متقابل شهروندان به مفهوم جدید آن است.

و) تک زیستی و خود بسندگی : انسان کشاورز نسبت به بازرگانان، صنعتگران و . . . خود اتکا است و تمامی نیاز های خود را در روستایش برآورده می کند. در گذشته شهرهای ایران به تولید محصول خاص آن منطقه مشهور بودند که به این گونه می توانستند خودکفا باشند و دیگر نیازهایشان را با معاوضه محصولات تامین کنند.

 

2) آثار غیر مستقیم کشاورزی بر ایرانیان

این آثار برآیند نمودهای مستقیم این گونه زندگی است و ویژگی های رفتاری جامعه را تعیین می کند. برخی از آثار غیرمستقیم کشاورزی بر فرهنگ و روح ایرانیان را بررسی خواهیم کرد.

الف) سازگاری : سازگاری و مدارا کاملا از بردباری، وا رهایی و نوسانات زندگی ریشه می گیرد. به دلیل بی نظمی بارندگی، ایرانی مجبور است خود را با طبیعت هماهنگ کند و از لحاظ امنیتی و اجتماعی نیز به همین شکل بوده است.

در مجموع می توان نتیجه گرفت ایرانی از طبیعت سازگاری را می آموزد و پرتحمل است با محیط سیاسی هم همین طور کنار می آمده است. البته سازگاری جنبه های مثبتی نیز دارد صلح دوستی، تقلید جنبه های مثبت زندگی و . . . ریشه در سازگاری دارد.

ب) پیدایش روحیه عرفانی : وا رهایی و نوسانات زندگی باعث افزایش روحیه عرفانی نیز می شود. این مورد را به مقدار زیادی در میان آثار نظم و نثر عرفانی ایرانیان می توان، مشاهده کرد.

مهمترین شعرهای عرفانی در ایران سروده شده. مناطق روستایی ایران نیز بیشترین تعداد عرفا را به دنیا معرفی کرده است انگار سختی های طبیعت و این گونه شرایط زندگی در گسترش این موضوع بی تاثیر نبوده است.

ج) تفرقه اجتماعی : در ایران به دلیل پراکندگی و دوری آبادی ها از هم همیشه نوعی جدایی در میان جامعه های کوچک وجود داشته. شهری ها و روستایی ها هریک کار خود را انجام می داده اند و در تشکیل حکومت و جماعت های صنفی هیچ گاه اتحادی در میان آن ها وجود نداشته است.

د) زود خواستن و با زور خواستن : به توجه به همه مشکلاتی که تاکنون برشماردیم همچون روزگار نا پایدار و نوسان های زندگی اگر برای یک ایرانی گاه فرصتی پیش می آمده در پی آن بوده است که از هر راهی ولو به زور، کار خود را زود به انجام برساند، زیرا آینده برایش روشن و شفاف نبوده.

سخن آخر

با علمی و پژوهشی نگاه کردن به مسائل به این موضوع پی می بریم که هر چیزی در پشت خود دلایلی را نهفته است. اکنون می توانیم دلایل بسیار از ویژگی های رفتاری خود را متوجه شویم و همچنین ریشه ویژگی های رفتاری منفی مان که در زندگی روزمره مان همچون صف ایستادن، رانندگی و . .. درک کنیم و سعی در رفع و تغییر این ویژگی های منفی داشته باشیم.

ویژگی های عصر معاصرمان را شما برشمارید و ریشه های آن ها را نیز از میان توضیحات بالا تحلیل کنید.

نظر شما چیست؟