روز ملی دریای خزر | گرامیداشت گنجینه ارزشمند محیط زیست ایران

آنچه که به شمال سرزمینمان حال و هوای دیگری بخشیده، حضور خزر است که به عنوان بزرگترین دریاچه جهان شناخته می شود و باعث شده تا نوار شمالی کشورمان رنگی تازه به خود بگیرد. وجود یک خط ساحلی در استان های گیلان، مازندران و گلستان و سرسبزی آنها در اثر رطوبت این دریاچه بزرگ، چهره آنها را دگرگون کرده و جاذبه های بسیاری را به آنها بخشیده است.

این دریاچه یکی از ارزشمندترین مواهب طبیعی کشورمان است و حضورش در شمال این سرزمین، غنیمتی برای ایران به شمار می رود. نامش را دریای خزر گذاشته اند تا وسعتش را به همگان یادآور شوند و به نوعی عظمت آن را به تصویر بکشند. حالا کافیست تا نگاهی به تقویم بیاندازیم و ببینیم که تقویم کشورمان نیز به نام این گنج ارزشمند مزین شده و روز 21 مرداد با عنوان روز ملی دریای خزر نام گذاری شده است.

به بهانه ی این روز می خواهیم نگاهی به خزر و حال امروزش داشته باشیم و دلیل نامگذاری این روز را با این عنوان مورد بررسی قرار دهیم.

با کارناوال همراه باشید...

دریاچه خزر | موهبتی ارزشمند

خزر نام دریاچه ای با وسعت 600 هزار و 384 کیلومتر مربع است که طول سواحل آن به 7000 کیلومتر می رسد. کشورهای ایران، روسیه، جمهوری آذربایجان، جمهوری‌های ترکمنستان و قزاقستان این دریاچه را در برگرفته اند و همگی از مواهب آن استفاده می کنند.

آنچه که ارزش بسیاری به این دریاچه می بخشد حضور 400 گونه آبزی در آن است که در میان آنها ماهیان خاویاری مهم ترین ساکنان این دریاچه به شمار می روند. البته همه چیز به همین جا ختم نمی شود و علاوه بر منابع زنده، خزر پس از خلیج فارس و سیبری، به لحاظ ذخایر نفت و گاز موجود در ساحل و زیربستر در مقام سوم قرار دارد و همین مسئله ارزش آن را چندین برابر می کند.

حدود ۱۵ میلیون سکنه حاشیه دریاچه، درآمد خود را از آن تامین می کنند و هزاران فرصت شغلی به واسطه ی وجود این دریاچه ایجاد شده است. جالب است بدانید که تنوع بی همتای زیستی و موقعیت خاص استراتژیک پهنه خزر باعث شده تا رد پایش در طی ادوار تاریخی، در بستر رخدادهای سیاسی و طیف گوناگون فرهنگ ها، سنت هاو آداب و رسوم دیده شود و در همه ی دوران ها نقش پررنگ خود را نشان دهد. 

زنگ خطر برای بزرگترین دریاچه جهان!

در گذر زمان و در دوران های مختلف، این دریاچه منحصر به فرد هم از فعالیت های انسانی و بهره برداری های بیش از حد اقتصادی جان سالم به در نبرده و آنچه بر پیکره اش برجای ماند زخم های ناشی از تخریب اکوسیستم های طبیعی، آلودگی محیط زیست و کاهش کیفیت آب بود. هر یک از دخالت های نسنجیده انسانی ضربه ای را بر بدن این دریاچه وارد ساختند و ساخت و سازهای بی رویه و غیراصولی ساحلی اعم از اسکله و بندر، مجتمع های گردشگری، مسکونی و تجاری، توسعه فعالیت های اکتشاف و استخراج منابع فسیلی زیربستر، صید بی‌رویه آبزیان خصوصا ماهیان خاویاری و ... هر یک زخم تازه ای را برایش به ارمغان آوردند.

این زخم ها روز به روز بیشتر شدند و ذره ذره جان این دریاچه را ستاندند و کم کم صدای زنگ خطر برای حیات آن به صدا در آمد.

چاره ای برای خزر 

وضعیت رو به تخریب محیط زیست خزر باعث شد تا کشورهای حاشیه این دریاچه، دچار نگرانی شوند و گرد هم آیند و چاره ای بیندیشند. نجات این دریاچه تنها محدود به یک کشور نبود و بسیاری در منافع ناشی از آن سهیم بودند.

این نگرانی ها باعث شد تا مقامات کشورها، قوانین و مقرراتی را در این زمینه به رسمیت بشناسند و متعهد گردند که لزوم حفظ و احیاء منابع زنده برای نسل های حاضر و آتی نهایت تلاش خود را بنمایند. در نهایت اقدامات و راهکارهایی در قالب برنامه محیط زیست دریای خزر تدوین شد و از اردیبهشت ماه ۱۳۷۷ (۱۹۹۸) اقدامات و تلاش های مشترک در راستای حفظ و نجات محیط زیست دریای خزر آغاز شد. 

21 مرداد | روز ملی دریای خزر

در سال ۱۳۸۲ (۲۰۰۳) بود که 5 کشور ساحلی پیرامون خزر، کنوانسیون منطقه ای حفاظت از محیط زیست دریای خزر موسوم به کنوانسیون تهران را امضا کرده و در تاریخ ۱۲ آگوست ۲۰۰۶ برابر با ۲۱ مردادماه ۱۳۸۵ متعهد شدند تا مفاد این معاهده نامه را رعایت کنند و این روز را به عنوان یک واقعه مهم زیست محیطی جشن گرفتند.

این کنوانسیونِ منطقه ای تنها معاهده زیست محیطی مورد توافق پنج کشور حاشیه دریای خزر و تنها بستر همکاری جهت حفاظت و نجات اکوسیستم منحصر به فرد دریای خزر بود و به همین سبب ارزش و اهمیت آن قابل وصف نیست. ۵ کشور ساحلی دریای خزر با آگاهی از اثرات مخرب آلودگی ناشی از منابع مختلف فعالیت های انسانی، تصمیم خود را برای حفظ منابع زنده دریای خزر گرفتند تا این گنجینه ارزشمند برای نسل های حاضر و آینده حفظ شود و ساکنان آینده این منطقه نیز از وجود آن بهره ببرند.

با توجه به این مسئله که کشور عزیزمان، ایران، با دارا بودن شرایط خاص جغرافیایی، بیشترین زیان را به دلیل عدم ملاحظات زیست محیطی کشورهای ساحلی متحمل می شود، همین اتفاق مهم کافی بود تا 21 مرداد به روزی فراموش نشدنی در تاریخ ایران تبدیل گردد. به همین سبب تقویم در این روز به نام دریای خزر مزین گردید و 21 مرداد به عنوان روز ملی دریای خزر شناخته شد.

همه ما مسئولیم...

در نگاه اول شاید این روز یادآور یک معاهده منطقه ای میان مقامات 5 کشور باشد اما این به آن معنا نیست که مسئولیتی برای هیچ فرد دیگری وجود ندارد. درست است که بسیاری از مسائل در این زمینه بر عهده ی مسئولین و نیازمند برنامه ریزی های کلان است اما با نگاهی به رفتارهای خودمان متوجه می شویم که شاید یکی از مقصران بزرگ این اتفاق خود ما هستیم!

شاید وقتی که از رها ساختن یک زباله کوچک در ساحل چشم پوشی می کنیم هیچوقت به این فکر نکرده ایم که همین زباله خیانتی بزرگ در حق فرزندانمان است که شاید در آینده هیچ اثری از زیبایی های خزر را نبینند. اگر با خودمان روراست باشیم می فهمیم که از این دست رفتارهای غلط را بارها دیده و حتی انجام داده ایم بدون آنکه به عواقب بلندمدت آن بیندیشیم.

روز ملی دریای خزر فرصتی است که بیشتر به این گنج طبیعت سرزمینمان بیندیشیم و قدرش را بیش از پیش بدانیم. به یاد داشته باشید کسب روزی 15 میلیون انسان از این دریاچه مسئله ای نیست که بتوان به راحتی از آن گذشت و با آن شوخی کرد!

آنچه که در این روز اتفاق می افتد...

در روز ملی دریای خزر بازار سمینارها و همایش ها در این زمینه گرم است و بسیاری به ارائه راهکارهایی برای حل مشکلات این دریاچه می پردازند اما برخی خودشان آستین بالا می زنند و در قالب کمپین ها و تشکل ها نسبت به تشویق مردم برای حفظ این دریاچه اقدام می نمایند.

گروه های مردمی کیسه های زباله در دست می گیرند و فارغ از هر گونه جایگاه اجتماعی در کنار یکدیگر به پاکسازی سواحل می پردازند تا قدمی را در راستای حفظ این پهنه ی آبی بردارند.

از نمونه برنامه هایی که در این روز برگزار می شود می توان به جشنواره هنر – طبیعت و دریا در روستای ساحلی قروق تالش اشاره نمود که با هدف حفاظت از فک خزری و ماهیان خاویاری برگزار می گردد. سواحل دیگر این دریا همچون سواحل انزلی نیز میزبان برنامه های مختلفی خواهند بود.

سخن آخر

اینکه تا چه زمانی می توانیم از حضور بزرگترین دریاچه جهان در شمال کشورمان بهره ببریم کاملا بستگی به رفتاری دارد که امروز با آن داریم. پس دست در دست هم دهید و با مهربانی با این پدیده طبیعیرفتار کنید و قدمی در راستای مرهم گذاشتن بر روی زخم هایش بردارید.

اگر ساکن شهرهای شمالی هستید از حال امروز خزر برایمان بگویید.

مطمئنا بسیاری از شما مخاطبان این دریاچه را از نزدیک دیده اید، پس مشاهداتتان را با دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید و از لحظات سفرتان برای ما بگویید.

آیا راهکاری برای حل مشکلات این دریاچه سراغ دارید؟

منتظر نظرات شما عزیزان هستیم.