ثبت ورزش زورخانه‌ای و کشتی به‌ نام جمهوری آذربایجان

 به نقل از رسانه قطبنما

جمهوری آذربایجان روز گذشته «فرهنگ پهلوانی، ورزش زورخانه‌ای و کشتی» را به نام خود در فهرست میراث ناملموس یونسکو ثبت کرد؛ این در حالی است که قبل از این، ایران در سال ۲۰۱۰ میلادی، ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای را به نام خود ثبت کرده بود.

به گزارش «رسانه قطبنما»، هفدمین دوره نشست کمیته بین‌دولت‌ها برای پاسداری از میراث‌ فرهنگی ناملموس یونسکو در شهر رباط کشور مراکش برگزار شد. در این دوره ایران در مجموع ۶ پرونده مشترک را در این کمیته به بررسی گذاشت که از این تعداد ۴ پرونده یلدا، تولید سنتی ابریشم، هنر ساختن و نواختن عود و ترکمن‌دوزی پذیرفته شده و دو پرونده هنر ساختن و نواختن رباب و جشن مهرگان رد شد. ایران پیش از این ‌نیز ۱۷ میراث ناملموس دیگر را نیز به نام خود و یا به‌صورت مشترک با سایر کشورهای دیگر در یونسکو ثبت کرده بود و با ثبت این ۴ پرونده، در مجموع ۲۱ میراث ناملموس ایرانی در فهرست یونسکو ثبت شده است.

به‌گزارش خبرگزاری ایسنا، یکی ازپرحاشیه‌ترین پرونده‌های امسال کمیته بین دولتی پاسداری از میراث یونسکو، ثبت «فرهنگ پهلوانی و ورزش زروخانه‌ای» به نام جمهوری آذربایجان بود. ورز‌ش‌های زورخانه‌ای یکی از رشته‌های ورزشی اصیل ایرانی است و فرهنگ پهلوانی هم قدمت زیادی در کشورمان دارد و مهم‌تر از همه اینکه، پیش از این در سال ۲۰۱۰ میلادی ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای به‌نام کشورمان در فهرست میراث ناملوس یونسکو به ثبت رسیده بود. سال ۱۳۸۳ بود که ایران با حضور نمایندگان بیش از ۲۱ کشور جهان، فدراسیون بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای را راه‌اندازی کرد؛ فدراسیونی که تا به امروز تعداد اعضای آن به ۵۷ عضو از ۵ قاره جهان رسیده و چندین دوره رقابت‌های بین‌المللی ورزش‌های زورخانه‌ای را در چندین کشور جهان برگزار کرده است.

ثبت بازی‌های سنتی زورخانه‌ای، ورزش و کشتی به نام جمهوری آذربایجان در فهرست میراث ناملموس جهانی یونسکو در حالی انجام شد که علاوه بر سفیر ایران در یونسکو، بسیار از مسئولین وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و ‌صنایع دستی نیز در نشست اخیر حضور داشتند. 

اما پرونده فرهنگ پهلوانی، ورزش‌های زورخانه‌ای و کشتی تنها پرونده‌ای نبود که بدون اثری از نام ایران به ثبت رسید. آنطور که ایسنا گزارش می‌دهد، در هفدهمین کمیته پاسداری از میراث ناملموس یونسکو، فرهنگ چای، نماد هویت، مهمان‌نوازی و تعامل اجتماعی به‌طور مشترک به نام ترکیه و جمهوری آذربایجان، روایت ملانصرالدین به نام جمهوری آذربایجان، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان، ترکیه، ترکمنستان، ازبکستان و نخل خرما، دانش، مهارت، سنت و شیوه تهیه آن نیز به نام امارات متحده عربی، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، موریتانی، مراکش، عمان، فلسطین، قطر، عربستان سعودی، سودان، تونس و یمن، ثبت جهانی شد؛ آن‌هم بدون اینکه به ریشه ایرانی آن‌ها اشاره‌ای شود.

افغانستان نیز در این دوره از اجلاس، خواستار ثبت سبک هنر مینیاتور استاد کمال‌الدین بهزاد به نام خود بود که اگرچه پذیرفته نشده اما امکان طرح و بررسی در اجلاس‌ها بعدی را دارد؛ این در حالی است که هنر مینیاتور سال ۱۳۹۹ به‌طور مشترک به نام ایران، ‌ترکیه، آذربایجان و ازبکستان، ‌در یونسکو ثبت شده است. 

چرا این میراث ناملموس، دو بار جهانی شد؟

یکی از مهم‌ترین سوالات فعالان میراث فرهنگی این است که چرا با وجود اینکه ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای یکبار به نام ایران ثبت شده بود، بار دیگر آذربایجان این میراث را به نام خود ثبت کرده است؟ و چرا مسئولان ایرانی حاضر در این کمیته نیز به این اقدام جمهوری اذربایجان اعتراض نکرده‌اند؟

بررسی‌های «رسانه قطبنما» نشان می‌دهد فرآیند ثبت یک میراث در فهرست میراث ناملموس یونسکو این گونه است که کشورها می‌توانند با بارگذاری اسناد و مدارک مورد نیاز، اثر مورد نظر را جهت بررسی در وب‌سایت یونسکو بارگذاری کنند. به این ترتیب، مقامات سایر کشورها نیز این فرصت را دارند تا اعتراض خود را به یونسکو اعلام کنند. با این وجود، مسئولان جمهوری اسلامی ایران، هیچ اعتراضی به این اقدام آذربایجان نداشته‌اند.

اگرچه ایران امسال به‌طور مستقیم در کمیته پاسداری از میراث یونسکو حق رای نداشته، اما این امکان فراهم بوده تا با همکاری اعضای دارای حق رای، اعتراض خود به این اقدام آذربایجان را اعلام کند. با این وجود به نظر می‌رسد، مسئولان اعزامی به این نشست، علاقه‌ای به درگیری با آذربایجان بر سر این پرونده نداشته است. البته به نظر می‌رسد مناقشات اخیر ایران و آذربایجان نیز در این زمینه بی‌تاثیر نبوده. از سوی دیگر، ایران یکبار ورزش‌های باستانی و زورخانه‌ای را به نام خود ثبت کرده و از این حیث این اقدام آذربایجان، از دیدگاه مسئولان کشور موضوع مهمی تلقی نشده است.

به‌گفته کارشناسان میراث فرهنگی، این اتفاق موضوعی تازه‌ای نیست؛ پیش از این نیز جمهوری آذربایجان بازی چوگان را بدون مشارکت ایران به نام خود در فهرست میراث فرهنگی ناملموس ثبت کرده بود و ایران هم اسب‌سواری با چوگان را به نام خود ثبت کرده است. این بدان معنی است که کشورها می‌توانند دو میراث یکسان را با نام‌ها و عنوانین متفاوت، در یونسکو ثبت کنند و سیاست یونسکو نیز حمایت صلح و جلوگیری از ایجاد مناقشه بین کشورها در این زمینه‌هاست. از این رو، تنها در مواردی که پرونده ارائه شده ناقص باشد یا مورد اعتراض واقع شده باشد، ورود خواهد کرد و پرونده را به صورت مستقیم یا براساس رای اعضا، رد یا دیفر (بررسی پرونده در اجلاس بعدی) می‌کند.

مصطفی پورعلی، مديركل ثبت و حریم آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی وزارت میراث‌فرهنگی، در گفت‌وگو با خبرگزاری میراث آریا در این باره می‌گوید: «اينكه جمهوری آذربایجان پرونده‌ای قريب به عنوان و موضوع پرونده ايران را ثبت کرده است، از منظر كنوانسيون يونسكو در حوزه ميراث‌فرهنگی ناملموس نه‌تنها خللی به پرونده ايران وارد نمی‌كند بلكه بر ترويج بيشتر اين عنصر فرهنگی ناملموس تاكيد دارد.»

به‌‌گفته پورعلی، از منظر يونسكو اثبات اینکه یک عنصر ابتدا در کدام کشور خلق و بعدها به کشور دیگری منتقل شده، هیچ حقوق و امتیازی برای کشور مبدا ندارد؛ چون میراث ناملموس توسط حاملان و مجریان به هر نقطه دنیا حرکت می‌کند و همه کشورها می‌توانند میراث ناملموسی که در کشورشان زنده است را ثبت کنند.

پورعلی همچنین تاکید می‌کند، ثبت یک عنصر در فهرست میراث جهانی ناملموس برای هیچ کشوری مالکیت ایجاد نمی‌کند، پس آذربایجان نیز با ثبت فرهنگ پهلوانی مالک آن عنصر نخواهد شد. او تصریح می‌کند: «كشتی پهلوانی و آيين‌های زورخانه‌ای، در گستره کشورهای کثیری ظهور و بروز دارد. برای مثال، ازبكستان هم می‌تواند در سال آتی چنين كاری را انجام دهد. به هر حال اين كشورها همه دارای كشتی و آيين‌های پهلوانی هستند.»

به‌گفته پورعلی، کشورها می‌توانند میراث ناملموس‌شان را هم به‌صورت مستقل و هم به‌صورت مشترک ثبت کنند. در این بین یونسکو کشورها را به تدوین پرونده مشترک تشویق می‌کند اما الزامی در این زمینه وجود ندارد که به‌طور مثال آذربایجان به پرونده ایران ملحق شود.

به‌گزارش ایسنا، بر اساس قوانین یونسکو سالانه هر کشوری می‌تواند حداکثر یک میراث ناملموس را صرفا به نام خود در یونسکو ثبت کند؛ حال با در نظر گرفتن این محدودیت در کنار غفلت مسئولین ایرانی و همچنین سیاسی‌کاری برخی کشورها، به‌نظر می‌رسد فرصت ثبت بسیاری از میراث ناملموس ایرانی از دست رفته و برای همیشه به نام کشورهای دیگر ثبت خواهد شد. 

خبرهای به روز گردشگری را در کارناوال دنبال کنید.