میراث جهانی یونسکو در استان فارس | یادگارهای دوره ساسانی

آنچه که امروزه به عنوان بازمانده های شهر اردشیرخوره در میان دشت فیروزآباد باقی مانده است، مهمترین اثر ساسانی در این ناحیه به شمار می رود. آن گونه که در متن پهلوی "کارنامه اردشیر بابکان" آمده است، قسمت عمده ای از دشت فیروزآباد پیش از تاسیس اردشیرخوره، یک باتلاق و آبگیر بود. معماران و شهرسازان برای اینکه بتوانند این شهر را ایجاد کنند بخشی از باتلاق را به دستور اردشیر زهکشی و سپس خشک کردند. در نهایت هم با ایجاد یک تقسیم بندی در زمین های دشت و انتقال آب از رودخانه تنگاب، کشاورزی را در اطراف شهر گسترش دادند. 

نکته جالب در مورد اردشیرخوره یا شهر گور که در دوران اسلامی به این نام خوانده شد، نقشه کاملا مدور آن است. این شهر به شکل یک دایره با قطر 1950 متر ساخته و فضای داخلی آن مانند یک چرخ پره دار به وسیله 10 محور خیابانی به 20 ناحیه بزرگ و هم شکل تقسیم شده است. نقشه ای که در تصاویر هوایی به خوبی دیده می شود.

دومین بنای مهم ساسانی دشت فیروزآباد بعد از اردشیرخوره، کاخ اردشیر است که بین مردم بومی با نام آتشکده اردشیر شناخته می شود. کاخ اردشیر در 2 کیلومتری شهر اردشیرخوره قرار دارد و برج و باروی حفاظتی ندارد. مساله ای که نشان می دهد اردشیر این کاخ را زمانی ساخته است که نیازی نداشت ملاحظات امنیتی و نظامی را در منطقه فیروزآباد رعایت کند. کاخ اردشیر در واقع محل اقامت رسمی پادشاه ساسانی خارج از شهر اردشیرخوره به شمار می آمد. 

در محوطه کاخ اردشیر آبگیری به چشم می خورد که یکی از دلایل اصلی اردشیر و معماران او برای انتخاب محل کاخ به شمار می رفت. خود کاخ یک فضای پذیرایی عمومی دارد که از یک ایوان وسیع با اتاق های جانبی تشکیل شده و به یک فضای گنبددار منتهی می شود. در پشت فضاهای گنبددار، حیاطی ایوان دار با تالارهای بزرگ شبیه به هم دیده می شود. 

قلعه دختر دیگر سازه بازمانده از تاریخ دوران ساسانی ست و در نزدیکی شهر فیروزآباد استان فارس قرار دارد. این قلعه در حکم دژی دفاعی و مانعی مهم برای جلوگیری از عبور دشمن در دره تنگاب بود و توسط اردشیر بابکان، موسس سلسله ساسانی در سال 224 پس از میلاد ساخته شد. او این قلعه را پیش از جنگ با پادشاه پارتیان اردوان پنجم و زمانی که می خواست بر ناحیه فارس مسلط شود بنا کرد. قلعه دختر بر فراز کوهی در نزدیکی جاده ساخته شده و دامنه سازه آن بر روی پستی و بلندی های کوه به صورت شیب‌دار امتداد پیدا کرده است. شکل کلی قلعه ذوزنقه مانند است و محدوده ای از بخش های پایینی منتهی به دره تنگاب تا بالاترین بخش کوه را در بر می گیرد. گنبد مدور این بنا که قسمت هایی از آن فروریخته یکی از تماشایی ترین بخش های آن به شمار می رود. به طور کلی قلعه دختر 2300 مترمربع زیربنا دارد و از لاشه سنگ، گچ دست کوب و ملاط ساروج ساخته شده است. 

 سنگ نگاره پیروزی اردشیر یکم بر اردوان پنجم آخرین اثر تاریخی مهم ساسانی ست که در دره "تنگ آب" می بینید و پیش از ورود به دشت فیروزآباد قرار دارد. سنگ نگاره ای که صحنه ای تاریخی از 224 سال پس از میلاد در آن به چشم می خورد و نبرد پیروزمندانه اردشیر بابکان (اردشیر یکم) بر آخرین پادشاه اشکانی، اردوان پنجم  بر روی آن به زیبایی تراشیده شده است. صخره ای عمودی که در ساحل سمت راست رودخانه توجه رهگذران را به خود جلب می کند و با ابعادی به اندازه 18 متر طول و 4 متر عرض بزرگترین سنگ نگاره تاریخ هنر ایران محسوب می شود. 

در این سنگ نگاره شمایل شش سوارکار که در سه گروه دو نفره در حال جنگ با یکدیگر هستند، دیده می شود. در این گروه ها به ترتیب می توانید اردشیر را در حال حمله با نیزه به اردوان پنجم، شاپور -پسر اردشیر- در حال حمله به وزیر اردوان- دادبنداد- و در نهایت یک بزرگ زاده ساسانی را در حال گلاویز شدن با یک جنگجوی اشکانی ببینید. این سنگ نگاره به دلیل پویایی و داشتن جزییات فراوان مانند موها و ریش ها، ادوات جنگی و یراق اسبان اهمیت فراوانی دارد. 

سنگ نگاره تاجگذاری یا تاجگیری اردشیر بابکان، موسس دولت ساسانی در سال های 224 تا 241 میلادی، دیگر اثر ثبت جهانی شده ساسانی ست و در فاصله یک کیلومتری از جنوب قلعه دختر در ساحل سمت راست دره تنگ آب قرار دارد. اردشیر با دستور ساخت این سنگ نگاره، در کنار آغاز سلسله ساسانی سنت نگاره تراشی را نیز در میان پادشاهان این سلسله بنیان گذاشت. سنگ نگاره ای به ابعاد 3.7 در 7 متر که داستان تاجگذاری اردشیر به دست اهورامزدا را به نمایش می گذارد. 

شهر بیشاپور از شهرهای باستانی مشهور ایرانی ست و داستان های بسیاری پیرامون آن وجود دارد. شهری که توسط دومین شاه ساسانی شاپور یکم در بخش شرقی دشت بیشاپور، در همسایگی رشته کوهی بلند به نام داوون و در جنوب رود شاپور ساخته شد. در دوره ساسانی این شهر یکی از پنج مرکز اداری استان فارس به شمار می رفت و برای اینکه در تقاطع دو مسیر مهم ترافیکی قرار داشت بسیار مورد توجه بود. یک مسیری که به سمت جنوب ایران و خلیج فارس می رفت و دیگری مسیری که فارس را به خوزستان متصل می کرد. 

بقایای بسیاری از آثار تاریخی گوناگون که مرتبط و هم دوره با شهر هستند و شامل محوطه‌ها و قلعه‌ها و سنگ‌­نگاره ها می شوند در خود بیشاپور، دره تنگ چوگان و در کوه‌های نزدیک شهر به چشم می خورد. شهر ساختمان ها، دیواره ها، کاخ ها و سازه های متعددی دارد و در کنار هم مجموعه ای جذاب از جاذبه های باستانی دوره ساسانی را گرد هم آورده است. همچنین اینجا می توانید به دیگر آثار جذاب ساسانی مانند محوطه ها، قلعه ها، سنگ نگاره ها در خود بیشاپور، دره تنگ چوگان و در کوه های نزدیک شهر دسترسی پیدا کنید. 

یکی از جالب ترین آثار مجموعه ساسانی استان فارس، غار شاهپور و مجسمه عظیم داخل آن است. غاری که در چهار کیلومتری دهانه تنگ چوگان در ارتفاعات سمت راست رودخانه شاپور قرار دارد. مهمترین و جالب ترین چیزی که در این غار توجه را به خود جلب می کند پیکره ای بزرگ از شاپور یکم است که بر یک استالاکمیت (چکیده) طبیعی که داخل غار وجود داشته، تراشیده شده است. پیکره ای که ارتفاع آن در حدود 6.70 متر و پهنای شانه های آن به حدود 2 متر می رسد و مهمترین پیکره سنگی بازمانده از دوره ساسانی به شمار می آید. جزییات فراوان هر بخش از پیکره از کنگره هایی که بر تاج به چشم می خورد تا موجی که به موهای شاپور داده شده، هنر سازنده آن را به زیبایی به نمایش می گذارد.