
مهدیه اکبری پارسا
نویسنده ارشد کارناوال
انتشار
16 مهر 1397
به روز رسانی
15 شهریور 1398
هر گوشه از ایران را که بگردید می توانید یادگاری هایی تماشایی و ارزشمند از تاریخ باشکوه این سرزمین را بیابید و با سِیر در آنها به عظمت گذشته پی ببرید. در این میان، استان فارس در بین دیگر استان ها جایگاه ویژه ای دارد و بخش بزرگی از تاریخ و آثار باستانی کشورمان از گذشته های دور، از زمان تشکیل نخستین امپراتوری ها در ایران را در خود جای داده است؛ سرزمینی با پیشینه و فرهنگی غنی، طبیعتی منحصر به فرد و متنوع و دسترسی عالی به مراکز مهم و حساس از جمله سرزمین خوزستان و خلیج فارس. مواردی که باعث می شد این خطه همواره یکی از بهترین گزینه ها برای پایتختی ایران به حساب بیاید و گزینه اول انتخابی بسیاری از پادشاهان و سلسله های ایرانی برای حکمرانی باشد.
از میان صدها گزینه برای معرفی در استان فارس این بار به سراغ آثار دوره ساسانی در این خطه رفته ایم. می خواهیم برای شما از مجموعه آثار ثبت جهانی شده ای صحبت کنیم که ما را به دوران حکومت ساسانی ها از 224 تا 658 پس از میلاد می برند. سه منطقه باستانی بیشاپور، فیروزآباد و سروستان در غرب و جنوب غربی استان فارس مقاصد امروز کارناوال هستند؛ جایی که مجموعه های مختلفی از سنگ نگاره، کاخ، شهر باستانی، غار و ... همگی با نام منظر باستان شناسی ساسانی فارس در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته اند و تمدن، تاریخ و معماری دوره ساسانی را به نمایش می گذارند.
کشورهای عضو یونسکو، می توانند آثار تاریخی، طبیعی و فرهنگی کشور خود را نامزد ثبت به عنوان میراث جهانی کنند. لازم است ذکر شود که این آثار پس از ثبت در حیطه حاکمیت کشور مربوطه قرار می گیرند؛ اما حفاظت از آنها به عهده تمام کشورهای عضو خواهد بود.
ابتدا کشور متقاضی فهرستی از مکانهای مهم طبیعی و فرهنگی خود را با عنوان «فهرست احتمالی» تهیه می کند و پرونده نامزدی آن توسط شورای بین المللی ابنیه و محوطه ها و اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت مورد ارزیابی قرار می گیرد. نتایج به دست آمده از این ارزیابی به کمیته میراث جهانی یونسکو اعلام می شود و این کمیته در جلسه سالانه خود نتیجه را به کشور درخواست دهنده اطلاع می دهند.
ده معیار برای پذیرش یک مکان به عنوان میراث جهانی یونسکو وجود دارد که مکان مورد نظر باید حداقل یکی از آنها را دارا باشد. این معیارها عبارتند از:
معیارهای فرهنگی
(i): نشان دهنده یک شاهکار از نبوغ و خلاقیت انسانی باشد.
(ii): نشان دهنده تبادل ارزش های بشری در یک بازه زمانی در یک منطقه فرهنگی از لحاظ پیشرفت در معماری یا فناوری، برنامه ریزی شهری یا طراحی چشمانداز باشد.
(iii): گواهی بی همتا یا دست کم استثنایی بر یک سنت فرهنگی یا تمدن زنده یا از میان رفته باشد.
(iv): نمونهای برجسته در معماری یا تکنولوژی که مرحله مهمی از تاریخ بشر را نشان دهد.
(V): نمونه برجستهای از تعامل بین انسان و محیط زیست یا نماینده یک فرهنگ باشد.
(vi): بهطور مستقیم یا ملموس مرتبط با رویدادها یا سنتهای زندگی، افکار و عقاید یا آثار هنری یا ادبی دارای اهمیت عالی جهانی باشد.
معیارهای طبیعی
(vii): پدیده بی نظیر طبیعی با زمینه های استثنایی و زیباشناسی باشد.
(viii): نمونه برجسته از مراحل و تغییرات تاریخ زمین شناسی باشد.
(ix): نمونه برجسته از فرایندهای زیست محیطی و بیولوژیکی در تکامل و توسعه زمینی، اکوسیستم های ساحلی و دریایی و جوامع از گیاهان و حیوان ها باشد.
(X): شامل زیستگاه های طبیعی مهم از نظر تنوع زیستی و حاوی گونه های در خطر باشد.
معیارهای ثبت جهانی منظر باستان شناسی ساسانی فارس در یونسکو
منظر باستان شناسی ساسانی فارس در یونسکو، با سه معیار iii ، ii و V ثبت جهانی شده است.
1- شهر باستانی اردشیر خوره
- Address :Ardashir Khurreh, Firuzabad City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر فیروزآباد
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 08:00 صبح تا 20:00
- مدت پیشنهادی بازدید :1 تا 2 ساعت
- امتیاز گوگل :4.1
- سطح هزینه :رایگان
دورههای تاریخی
- ساسانی
آنچه که امروزه به عنوان بازمانده های شهر اردشیرخوره در میان دشت فیروزآباد باقی مانده است، مهمترین اثر ساسانی در این ناحیه به شمار می رود. آن گونه که در متن پهلوی "کارنامه اردشیر بابکان" آمده است، قسمت عمده ای از دشت فیروزآباد پیش از تاسیس اردشیرخوره، یک باتلاق و آبگیر بود. معماران و شهرسازان برای اینکه بتوانند این شهر را ایجاد کنند بخشی از باتلاق را به دستور اردشیر زهکشی و سپس خشک کردند. در نهایت هم با ایجاد یک تقسیم بندی در زمین های دشت و انتقال آب از رودخانه تنگاب، کشاورزی را در اطراف شهر گسترش دادند.
نکته جالب در مورد اردشیرخوره یا شهر گور که در دوران اسلامی به این نام خوانده شد، نقشه کاملا مدور آن است. این شهر به شکل یک دایره با قطر 1950 متر ساخته و فضای داخلی آن مانند یک چرخ پره دار به وسیله 10 محور خیابانی به 20 ناحیه بزرگ و هم شکل تقسیم شده است. نقشه ای که در تصاویر هوایی به خوبی دیده می شود.
2- کاخ اردشیر
- Address :Ardeshir Palace, Firuzabad City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر فیروزآباد، جاده کوار-فیروزآباد
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 8:30 صبح تا 19:30
- مدت پیشنهادی بازدید :30 دقیقه تا 1 ساعت
- امتیاز گوگل :4.7
- امتیاز Trip Advisor :5
- سطح هزینه :رایگان
کاربری های فعلی بنا
- جاذبه تاریخی
دوره تاریخی
- ساسانیان
سبک معماری
- ساسانی
دومین بنای مهم ساسانی دشت فیروزآباد بعد از اردشیرخوره، کاخ اردشیر است که بین مردم بومی با نام آتشکده اردشیر شناخته می شود. کاخ اردشیر در 2 کیلومتری شهر اردشیرخوره قرار دارد و برج و باروی حفاظتی ندارد. مساله ای که نشان می دهد اردشیر این کاخ را زمانی ساخته است که نیازی نداشت ملاحظات امنیتی و نظامی را در منطقه فیروزآباد رعایت کند. کاخ اردشیر در واقع محل اقامت رسمی پادشاه ساسانی خارج از شهر اردشیرخوره به شمار می آمد.
در محوطه کاخ اردشیر آبگیری به چشم می خورد که یکی از دلایل اصلی اردشیر و معماران او برای انتخاب محل کاخ به شمار می رفت. خود کاخ یک فضای پذیرایی عمومی دارد که از یک ایوان وسیع با اتاق های جانبی تشکیل شده و به یک فضای گنبددار منتهی می شود. در پشت فضاهای گنبددار، حیاطی ایوان دار با تالارهای بزرگ شبیه به هم دیده می شود.
3- قلعه دختر فیروزآباد
- Address :Qal'eh Dokhtar, Firuz abad City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر فیروزآباد، جاده کوار به فیروزآباد
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 8:30 صبح تا 19:30
- مدت پیشنهادی بازدید :1 تا 2 ساعت
- هزینه :2,500 تومان
- هزینه اتباع خارجی :15,000 تومان
- امتیاز گوگل :4.4
- امتیاز Trip Advisor :4.5
- سطح هزینه :رایگان
کاربری بنا
- جاذبه تاریخی
دوره تاریخی
- ساسانی
سبک معماری
- ساسانی
قلعه دختر دیگر سازه بازمانده از تاریخ دوران ساسانی ست و در نزدیکی شهر فیروزآباد استان فارس قرار دارد. این قلعه در حکم دژی دفاعی و مانعی مهم برای جلوگیری از عبور دشمن در دره تنگاب بود و توسط اردشیر بابکان، موسس سلسله ساسانی در سال 224 پس از میلاد ساخته شد. او این قلعه را پیش از جنگ با پادشاه پارتیان اردوان پنجم و زمانی که می خواست بر ناحیه فارس مسلط شود بنا کرد. قلعه دختر بر فراز کوهی در نزدیکی جاده ساخته شده و دامنه سازه آن بر روی پستی و بلندی های کوه به صورت شیبدار امتداد پیدا کرده است. شکل کلی قلعه ذوزنقه مانند است و محدوده ای از بخش های پایینی منتهی به دره تنگاب تا بالاترین بخش کوه را در بر می گیرد. گنبد مدور این بنا که قسمت هایی از آن فروریخته یکی از تماشایی ترین بخش های آن به شمار می رود. به طور کلی قلعه دختر 2300 مترمربع زیربنا دارد و از لاشه سنگ، گچ دست کوب و ملاط ساروج ساخته شده است.
4- سنگ نوشته پیروزی اردشیر یکم بر اردوان پنجم
- Address :The Victory Relief of Ardashir, Firuzabad City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر فیروزکوه، جاده فیروزآباد -کوار
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 24 ساعته
- مدت پیشنهادی بازدید :15 تا 30 دقیقه
- امتیاز گوگل :4.7
- سطح هزینه :رایگان
دوره تاریخی
- ساسانی
سنگ نگاره پیروزی اردشیر یکم بر اردوان پنجم آخرین اثر تاریخی مهم ساسانی ست که در دره "تنگ آب" می بینید و پیش از ورود به دشت فیروزآباد قرار دارد. سنگ نگاره ای که صحنه ای تاریخی از 224 سال پس از میلاد در آن به چشم می خورد و نبرد پیروزمندانه اردشیر بابکان (اردشیر یکم) بر آخرین پادشاه اشکانی، اردوان پنجم بر روی آن به زیبایی تراشیده شده است. صخره ای عمودی که در ساحل سمت راست رودخانه توجه رهگذران را به خود جلب می کند و با ابعادی به اندازه 18 متر طول و 4 متر عرض بزرگترین سنگ نگاره تاریخ هنر ایران محسوب می شود.
در این سنگ نگاره شمایل شش سوارکار که در سه گروه دو نفره در حال جنگ با یکدیگر هستند، دیده می شود. در این گروه ها به ترتیب می توانید اردشیر را در حال حمله با نیزه به اردوان پنجم، شاپور -پسر اردشیر- در حال حمله به وزیر اردوان- دادبنداد- و در نهایت یک بزرگ زاده ساسانی را در حال گلاویز شدن با یک جنگجوی اشکانی ببینید. این سنگ نگاره به دلیل پویایی و داشتن جزییات فراوان مانند موها و ریش ها، ادوات جنگی و یراق اسبان اهمیت فراوانی دارد.
5- سنگ نگاره تاجگذاری اردشیر
- Address :Ardashir investiture Relief, Friruzabad City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر فیروزآباد، یک کیلومتری قلعه دختر
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 24 ساعته
- مدت پیشنهادی بازدید :15 تا 30 دقیقه
- امتیاز گوگل :4.8
- سطح هزینه :رایگان
دوره تاریخی
- ساسانی
سنگ نگاره تاجگذاری یا تاجگیری اردشیر بابکان، موسس دولت ساسانی در سال های 224 تا 241 میلادی، دیگر اثر ثبت جهانی شده ساسانی ست و در فاصله یک کیلومتری از جنوب قلعه دختر در ساحل سمت راست دره تنگ آب قرار دارد. اردشیر با دستور ساخت این سنگ نگاره، در کنار آغاز سلسله ساسانی سنت نگاره تراشی را نیز در میان پادشاهان این سلسله بنیان گذاشت. سنگ نگاره ای به ابعاد 3.7 در 7 متر که داستان تاجگذاری اردشیر به دست اهورامزدا را به نمایش می گذارد.
6- شهر بیشاپور
- Address :Bishapur Ancient City, Kazerun City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر کازرون، جاده قائمیه کازرون، شهر باستانی بیشاپور
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 8:30 صبح تا 19:30
- مدت پیشنهادی بازدید :2 تا 4 ساعت
- هزینه :5,000 تومان
- هزینه اتباع خارجی :50,000 تومان
- امتیاز گوگل :4.5
دورههای تاریخی
- ساسانی
شهر بیشاپور از شهرهای باستانی مشهور ایرانی ست و داستان های بسیاری پیرامون آن وجود دارد. شهری که توسط دومین شاه ساسانی شاپور یکم در بخش شرقی دشت بیشاپور، در همسایگی رشته کوهی بلند به نام داوون و در جنوب رود شاپور ساخته شد. در دوره ساسانی این شهر یکی از پنج مرکز اداری استان فارس به شمار می رفت و برای اینکه در تقاطع دو مسیر مهم ترافیکی قرار داشت بسیار مورد توجه بود. یک مسیری که به سمت جنوب ایران و خلیج فارس می رفت و دیگری مسیری که فارس را به خوزستان متصل می کرد.
بقایای بسیاری از آثار تاریخی گوناگون که مرتبط و هم دوره با شهر هستند و شامل محوطهها و قلعهها و سنگنگاره ها می شوند در خود بیشاپور، دره تنگ چوگان و در کوههای نزدیک شهر به چشم می خورد. شهر ساختمان ها، دیواره ها، کاخ ها و سازه های متعددی دارد و در کنار هم مجموعه ای جذاب از جاذبه های باستانی دوره ساسانی را گرد هم آورده است. همچنین اینجا می توانید به دیگر آثار جذاب ساسانی مانند محوطه ها، قلعه ها، سنگ نگاره ها در خود بیشاپور، دره تنگ چوگان و در کوه های نزدیک شهر دسترسی پیدا کنید.
7- غار شاهپور و مجسمه شاپور اول ساسانی
- Address :Shahpour Sasani Cave, Shahpour Cave Rd., Kazerun City, Iran
- استان فارس، شهر کازرون، جاده کازرون-قائمیه، جاده غار شاهپور
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 8:30 صبح تا 19:30
- مدت پیشنهادی بازدید :1 تا 2 ساعت
- امتیاز گوگل :4.4
- سطح هزینه :رایگان
دوره تاریخی
- ساسانی
یکی از جالب ترین آثار مجموعه ساسانی استان فارس، غار شاهپور و مجسمه عظیم داخل آن است. غاری که در چهار کیلومتری دهانه تنگ چوگان در ارتفاعات سمت راست رودخانه شاپور قرار دارد. مهمترین و جالب ترین چیزی که در این غار توجه را به خود جلب می کند پیکره ای بزرگ از شاپور یکم است که بر یک استالاکمیت (چکیده) طبیعی که داخل غار وجود داشته، تراشیده شده است. پیکره ای که ارتفاع آن در حدود 6.70 متر و پهنای شانه های آن به حدود 2 متر می رسد و مهمترین پیکره سنگی بازمانده از دوره ساسانی به شمار می آید. جزییات فراوان هر بخش از پیکره از کنگره هایی که بر تاج به چشم می خورد تا موجی که به موهای شاپور داده شده، هنر سازنده آن را به زیبایی به نمایش می گذارد.
8- بنای یادمانی سروستان
- Address :Sasan ( sarvestan ) Palace, Sarvestan City, Fars Province, Iran
- استان فارس، شهر سروستان، جاده شیراز-بندرعباس، جاده خاوران-سروستان
- ساعت دسترسی :امروز شنبه 24 ساعته
- مدت پیشنهادی بازدید :30 دقیقه تا 1 ساعت
- امتیاز گوگل :4.6
- سطح هزینه :رایگان
کاربری های فعلی بنا
- جاذبه تاریخی
دوره تاریخی
- ساسانیان
کاخ سروستان در جنوب شهری به همین نام و در میانه راه شیراز به فسا قرار دارد، ساختمانی باشکوه که بین مردم محلی به نام های قصر ساسان یا چهارتاق نیز شناخته می شود. در مورد کارکرد اصلی این بنا هنوز نتیجه ای قطعی وجود ندارد و برخی آن را یک زیارتگاه، برخی یک کاخ بزرگ و تعدادی یک آتشکده یا استراحتگاه و شکارگاه سلطنتی می دانند.
بنای سروستان مستطیل شکل است و مصالح به کاررفته در آن شامل سنگ های نسبتا بزرگ، ملاط گچ و آهک می شود؛ هرچند گنبدهای آجری این سازه شکوه دو چندانی به آن بخشیده اند. این ساختمان از بخش های مختلفی مانند ورودی اصلی، اتاق گنبددار مرکزی، حیاط داخلی بنای سروستان، تالار ستون دار شرقی، اتاق گنبددار شمال شرقی و تالار ستون دار غربی تشکیل شده است.
سخن آخر
امروز به همراه شما گشتی در تاریخ ایران زمین داشتیم و ماشین زمان مان را تا دوره ساسانی به عقب بردیم. با تعدادی از مهمترین آثار این دوره کشورمان که ثبت جهانی هم شده اند بیشتر آشنا شدیم.
شما تا چه اندازه با این قسمت از تاریخ ایران زمین آشنا بودید؟ آیا از وجود چنین آثار زیبا و مهمی در استان فارس خبر داشتید؟ از دیدگاه شما چه آثار دیگری در کشورمان قابلیت جهانی شدن دارد؟
نظرات، پیشنهادات و انتقادات تان را در این زمینه با ما و دوستان کارناوالی تان در میان بگذارید. اگر هم تجربه سفر به این مقاصد و جاذبه ها را داشته اید از طریق لینک زیر آن به صورت سفرنامه و عکس در کارناوال ثبت کنید.
کــــــــارناوالی شـــــــــو
4 دیدگاه

رضا كهنوجى
یونسکو وظیفه بازرسی به شرایط نگهداری بناها رو هم به عهده داره آیا ؟ واقعا بعضی از آثار باستانیمون خیلی بد نگهداری میشه ازشون .
18 فروردین 1399

safoora zaki
خیلی آثار و یادگاری های با ارزشی از گذشتگانمون داریم تو ایران که اصلا بلد نیستیم درست نگهداریشون کنیم و قدرشون رو بدونیم . واقعا جای تأسف داره .
09 فروردین 1399

نريمان كريمى
استان فارس بدون شک که از نظر باستان شناسی و ارزشمندی تاریخ بسیار غنی و باارزش هست .
27 اسفند 1398