پل های تاریخی ایران

پل خواجو یکی از چندین پل بر روی زاینده رود است که به عنوان زیباترین پل اصفهان شناخته می‌شود. این پل در شرق سی و سه پل قرار دارد و علاوه بر معماری چشم نواز، نقاشی‌های زیبایی را نیز به نمایش می‌گذارد و قسمت میانی آن همچون نگینی می درخشد. این پل، به دستور شاه عباس دوم صفوی و بر روی خرابه های پل حسن بیک بنا از دوره تیموری ساخته شد و به خاطر ویژگی های معماری و استفاده از تزئینات کاشیکاری به عنوان یکی از زیباترین پل‌های جهان در عصر خود شهرت یافت. بد نیست بدانید  این پل هم محلی برای گذر بوده، هم ساختمان موسوم به شاه‌نشین در میان آن نقش محل اقامت موقت شاه را داشته و هم در مواقع نیاز سد و آب‌بند نیز می‌شده است.

سی و سه پل از دوران صفویه به یادگار مانده و شاهکاری در معماری ایران به شمار می رود. بیش از 400 سال است که این پل زیبایی هایش را به نمایش گذاشته و استوار در جای خود ایستاده است. از این پل با عنوان طولانی ترین پل زاینده رود یاد می‌کنند. نام این اثر ارزشمند از تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شماره ثبت ۱۱۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و به عنوان یکی از پرطرفدارترین جاذبه های ایران از آن یاد می‌شود.

مارنان یکی از پل‌های تاریخی بر روی زاینده رود است که اطلاعات دقیقی درباره قدمت آن در دست نیست. ساخت این پل را به ادوار متفاوتی نسبت می‌دهند اما بر اساس شواهد، پل مارنان همزمان با پل شهرستان (دیگر پل دیدنی اصفهان) وجود داشته و راه ارتباطی روستاهای دو سوی زاینده رود بوده است. نام اصلی این پل ماربین است که از واژه مهربین می آید. دلیل این نامگذاری به قرن ها قبل از ظهور زرتشت باز می‌گردد که مردم به آیین مهرپرستی بودند و معبد مهرپرستان از تمام روستاهای اطراف دیده می شد؛ به همین سبب نام منطقه را مهربین گذاشتند. با احداث پل و تغییر این نام در زبان ساسانی نام ماربین را برای آن برگزیدند و با گذشت زمان این نام به مارنان تغییر پیدا کرد. البته نام های دیگری نیز برای پل وجود دارند که عبارتند از: سرفراز، ماربانان و مادنان.

نام زاینده رود برای همه آشناست؛ رود زندگی بخشی که بزرگترین رودخانه فلات مرکزی ایران است و از کوه‌های زاگرس مرکزی سرچشمه گرفته و در کویر مرکزی ایران جاری می شود تا اینکه سر انجام به تالاب گاوخونی می‌ریزد. این رود میزبان پل های متعددی است که دارای ارزش تاریخی هستند. زمان خان نام پلی تاریخی است که با عبور از روی آب خروشان زاینده رود، دو ساحل این رود را به هم متصل می‌کند. قرارگیری این پل در یک منطقه خوش آب و هوا باعث شده تا بر زیبایی آن افزوده شود و به عنوان یک مقصد پرطرفدار مطرح گردد. این پل یکی از آثار تاریخی مهم کشورمان است و نامش با شماره ثبت  1744 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

پل ورسک، بر بالای دره ورسک در کنار روستایی به همین نام قرار گرفته است. پلی شکوهمند که دو کوه عظیم و سخت‌گذرِ عباس‌آباد (نام روستایی که پل ورسک در نزدیکی آن ساخته شده است) را در مسیر خط آهن شمال به همدیگر متصل می‌کند. این پل دیدنی در ارتفاع 2140 متر از سطح دریا ساخته شده و بلندای آن از ته دره 110 متر است. ورسک دهانه ای 66 متری دارد و با 73 متر طول، دو سمت دره‌ ورسک را به هم می‌رساند.

حدود 17 قرن پیش پل قدیمی دزفول به دستور شاپور اول ساسانی و بعد از غلبه بر امپراطور روم، والِریَن، بر روی رود دز ساخته شد. این پل، که از قدیمی‌ترین پل‌های آجری جهان به حساب می‌آید ۳۷۰ متر طول دارد و از ساروج و آهک ساخته شده و با 14 دهانه، آب رود دز را از میان خود عبور می‌دهد. جالب است بدانید که در زمان شاپور ساسانی این پل با هدف ارتباط دو منطقه جندی شاپور و بین‌النهرین که حالا دو بخش غربی و شرقی دزفول کنونی هستند، به دست اسیران رومی ساخته شد. به همین جهت است که این سازه تاریخی را با نام پل رومی هم می‌شناسند. بعلاوه نام دزفول (معرب شده دژپل) برگرفته از این پل تاریخی است.

پل شهرستان، قدیمی‌ترین پل بر روی زاینده رود است. گفته می‌شود زمان ساخت این پل به دوره ساسانیان باز می‌گردد اما دارای پایه‌های هخامنشی است و در بالای آن آثاری از دوره دیلمیان و سلجوقیان نیز وجود دارد. این پل دارای ۱۲ پایه سنگی بزرگ است که بر روی سنگ های طبیعی کف رودخانه ایجاد شده‌اند. طول پل از ستون مُدور آجری تا انتهای سنگفرش قدیمی اش، ۱۰۵ متر و عرض آن از ۴/۲۵ تا ۵ متر متغیر است. سنگ، آجر، خشت و ملات مصالح مورد استفاده در ساخت پل هستند و تعمیراتی در دوره‌های دیلمیان و سلجوقیان بر روی آن صورت گرفته است تا به شکل امروزی خود درآید.

این پل از سال ۱۳۱۵ خورشیدی بر روی رودخانه کارون قد علم کرده و تا به امروز پا بر جای مانده است. پل سفید عنصر نمادین اهواز است و هر کسی در سفر به این شهر محال است به آن سر نزند. رنگ سپید این پل آن را به عروس شهر تبدیل کرده که بیش از 80 سال است که دلبری می‌کند و یکی از ۸ پلی است که بر روی رود کارون احداث شده و دو قسمت شرقی و غربی شهر را به ‌هم می‌رساند. از زیبایی های پل که بگذریم، جوش و خروش کارون از دیگر دلایل محبوبیت پل سفید است که مردم را به حاشیه خود می‌کشاند و لحظاتی به یاد ماندنی را به آنها هدیه می‌دهد.

در غرب شهر بندرعباس و بر روی رودخانه کول، پل تاریخی لاتیدان، طولانی‌ترین پل ایران قرار دارد. این پل 3 برابر سی و سه پل اصفهان است و در سال 1372 بر اثر سیلابی که در آن منطقه اتفاق افتاد نمایان شد. پل لاتیدان که آن ‌را در زبان محلی پل کول نیز می‌نامند، در دوران شاه‌عباس بزرگ و با هدف لشکرکشی برای بیرون راندن پرتغالی‌ها‌ ساخته شد و پس از آن به عنوان مسیری برای عبور کاروان‌های بازرگانی مورد استفاده قرار گرفت. همچنین در روزگاران قدیم، این پل راه ارتباطی بندرعباس به لارستان بوده است.

حد فاصل میان سبزه میدان و میدان آزادی، پل گَپ (در گویش لُری گپ به معنای بزرگ است) یا پل صفوی بر روی رودخانه‌ای که از میان شهر خرم‌آباد می‌گذرد قرار دارد. این پل از ملات آهک و گچ و پایه‌هایی از جنس آجر ساخته شده است که 350 متر طول دارد. در مورد تاریخچه پل، اطلاعات دقیقی در دست نیست؛ اما عده‌ای زمان سلطنت شاه‌سلطان حسین صفوی، آخرین پادشاه صفوی را زمان ساخت این پل می دانند. در کل این اثر به جا مانده از دوران صفویه - قاجار، همانند پل خواجو اصفهان دارای شاه‌نشین در وسط سازه بوده است که از طریق پله‌های آجری به سطح پایین پل می‌رسید؛ البته امروز اثری از این شاه‌نشین وجود ندارد. خوب است بدانید که پل صفوی شباهت‌هایی به سی و سه پل اصفهان نیز دارد.

بند امیر نام پلی تاریخی در روستایی به همین نام در 45 کیلومتری شیراز است که روی رود مشهور کر خودنمایی می‌کند. بندی که در دوره دیلمیان ساخته شده و نام خود را از امیر عضدالدوله دیلمی (بزرگترین امیر خاندان آل بویه در ایران و عراق) گرفته است و در انتهای جلگه و دشت پهناور مرودشت قرار دارد. طول این پل به 120 متر و عرض آن به 5 متر می‌رسد و در اصل برای آبیاری دشت وسیع کربال علیا بنا شده بود تا منطقه را از بی‌آبی، نجات و آسیاب‌ها را به کار بیندازد. این پل ظاهرا تا قرن 11 از وضعیت مناسبی برخوردار بود اما از آن سال‌ها به بعد کم‌کم توجه به آن کاهش پیدا کرد و رو به خرابی رفت. در دوره پهلوی نیز بخش زیادی از طاق ششم پل فرو ریخت اما در سال 1349 تعمیرات اولیه روی این پل آغاز شد و تا امروز نیز مرمت هایی روی آن صورت گرفته است.

پل چوبی، پلی کم عرض بر روی زاینده رود است که ۱۴۷ متر طول دارد. این پل از سازه‌های شاه عباس دوم به شمار می‌رود و در سال ۱۰۶۵ هجری قمری ساخته شده است. پل چوبی به عنوان یک راه اختصاصی کاربرد داشت و تنها خانواده شاه صفوی، اُمَرا، بزرگان، مهمان‌ها و سُفرا اجازه عبور از آن را داشتند. در میانه این سازه، برج شش گوشه‌ای وجود دارد که چشمه‌های آب جاری در آن، محیط خوبی را برای مهمانانی که به حضور شاه می‌رفتند ایجاد می کردند. به سبب روان بودن جوی آب از میان پل به آن پل جوبی یا جویی می‌گفتند و به دلیل شکل‌گیری دریاچه در قسمت غربی آن، به نام پل دریاچه نیز شهرت داشته است.