معروف ترین قلعه های ایران

ارگ بم شهری باستانی و مجموعه‌ای بزرگ از ساختمان‌های بلند و محصور است که در نزدیکی شهر بم در استان کرمان قرار دارد. دو بخش حکومتی و رعیت‌نشین در این شهر وجود دارد که هر یک دارای بناها و کارکرد خاص خود هستند. ارگ بم در واقع یک دژ یا قلعه بزرگ است که ارگ، بلندترین قسمت آن محسوب می‌شود و در قلب دژ قرار دارد. ظاهر با ابهت ارگ باعث شده کل بنای دژ، با نام ارگ بم خوانده شود. این ارگ در مسیر جاده ابریشم قرار گرفته و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز پر رونق بوده است؛ اما به طور قطع مشخص نیست چرا مردم آن را ترک کرده اند. تا تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲ عنوان بزرگترین سازه خشتی جهان از آن ارگ بم بود؛ اما در این تاریخ بر اثر زلزله شدیدی که شهر بم و حومه‌اش را تحت تاثیر قرار داد، فرو ریخت و هنوز بازسازی آن ادامه دارد.

در مرکز شهر خرم آباد و بر بلندای تپه‌ ای مشرف به شهر، بنایی تاریخی قد علم کرده که نامش قلعه فلک الافلاک است. این اثر که با نام قلعه دوازده برجی و دژ شاپورخواست نیز شناخته می‌شود، مهم‌ترین جاذبه تاریخی شهر به شمار می‌آید و به عنوان یکی از زیباترین قلعه‌های ایران از آن یاد می‌شود. فلک الافلاک بنایی به جامانده از دوران ساسانیان است و نامش از تاریخ ۱۰ مهر ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۳ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

قلعه بابک قدمتی به درازای دوره های اشکانی و ساسانی دارد. مکانی که بیشتر برای فردی که 20 سال در این قلعه فرمانروایی می کرده مشهور است تا برای معماری و تاریخچه ساخت و حیاتش. اینجا، قلعه بابک، نام خود را از مبارز مشهور، بابک خرمدین گرفته است؛ فردی که در این قلعه در برابر هجوم خلفای عباسی ایستادگی کرد و بخشی از تاریخ ایران را رقم زد. فردی که داستان زندگی‌اش مانند داستان خود قلعه بابک با افسانه‌ها و رازهای بسیار درآمیخته و هیچ قطعیتی در مورد آن وجود ندارد. قلعه بابک بر بلندای 2300 تا 2600 متری از سطح دریا ساخته شده است و امروزه به عنوان یکی از جاذبه‌های معروف کوهنوردی و تاریخی آذربایجان شناخته می‌شود. این بنا در سال 1345 با شماره 623 در لیست آثار ملی، تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفت و از سال 1376 زیر نظر اداره کل میراث فرهنگی استان آذربایجان شرقی مرمت آن آغاز شد.

بر فراز ارتفاعات جنگلی شهرستان فومن، بنایی تاریخی در میان درختان سر به فلک کشیده خودنمایی می‌کند. این جاذبه دیدنی با نام قلعه رودخان، دژ رودخان یا قلعه حسامی در پارک جنگلی قلعه رودخان قرار دارد و عنوان بزرگترین قلعه آجری ایران را به خود اختصاص داده است. این قلعه متعلق به دوره سلجوقیان است و برای دیدنش، ناگزیر به پیاده‌روی نیمه سنگین می‌شوید؛ باید به دل جنگل بزنید و یک مسیر سنگ فرش شده و پلکانی با چیزی در حدود 1000 پله را پشت سر بگذارید. در این مسیر، رودخانه‌ای هم از شمال به جنوب جریان دارد كه از ارتفاعات سرچشمه می‌گیرد و زیبایی این جنگل را دوچندان می‌کند.

دکتر منوچهر ستوده در کتابی با نام "آستارا تا استرآباد" از این قلعه با نام سومین بنا از عجایب هفتگانه گیلان یاد می‌کند و می‌گوید که تاکنون دژی به عظمت و استحکام قلعه رودخان ندیده است. قلعه رودخان ترکیبی از هوشمندی در معماری، ساختار دفاعی و ویژگی‌های استراتژیکی و رزمی است و به همین سبب از تاریخ 30 مرداد سال 1354 با شماره ۱۵۴۹/3 در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد.

در مرکز شهر شیراز و شمال شرق میدان شهدا، بنایی عظیم توجه را به خود جلب می‌کند که یادگاری ارزشمند از دوران زندیه به شمار می‌رود. نامش ارگ کریم خان است و با دیوار و برج و بارو از دیگر قسمت‌های شهر متمایز می‌شود. ارگ گونه‌ای از ساختمان‌های بلند و محصور است که نمونه‌های متنوعی از آن در معماری قدیم به چشم می‌خورد. این واژه در لغت‌نامه دهخدا به قلعه کوچکی گفته می‌شود که در میان قلعه‌ای بزرگ ساخته شده باشد. بسیاری بر این عقیده‌اند که ارگ کریم خان نشانه ای از ارگ‌های دیگر همچون بم ندارد. گفته می‌شود کریم خان زند تحت تاثیر معماری صفویه میدان بزرگی را در شهر شیراز ساخت و ضلع غربی این میدان را به کاخ اندرونی خود و جایی برای اسکان خانواده سلطنتی اختصاص داد که به اشتباه آن را ارگ نامیدند. این ارگ زمانی محل زندگی کریم خان زند بود و به همین سبب با نام کریم خانی مشهور شد. ارگ کریم خان سرد و گرم روزگار را چشید و پا برجا ایستاد تا امروز به یکی از مهم‌ترین دیدنی‌های شیراز و برجسته ترین یادگاری سلسله زندیه بدل شود و گردشگران را به سوی خود بکشاند. این بنا در ۱۴ خرداد ۱۳۵۱ با شماره ۹۱۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

آنچه به عنوان قلعه الموت می شناسیم در واقع بقایای به جا مانده از سازه‌ای است که با نام دژ الموت و قلعه حسن نیز شناخته می‌شود. این قلعه 20000 مترمربعی روزگاهی مقر حسن صباح بود؛ بنیان‌گذار دولت اسماعیلیان الموت که مخالف سلجوقیان و سیاست‌های شان بود و به مبارزه با آنها پرداخت. این دژ به خاطر فعالیت های نظامی-امنیتی حسن صباح در آن شهرت زیادی به دست آورد. این قلعه در منطقه الموت قزوین و شمال شرقی روستای گازرخان قرار دارد و بر فراز صخره‌ای بلند واقع شده است. جایی که برای دیدنش باید بیش از یک ساعت در جاده ای پرپیچ و خم رانندگی کنید و حدود 400 پله را بپیمایید تا بر فراز صخره ای صعب العبور به یکی از آثار تاریخی مهم ایران برسید. بد نیست بدانید نام این اثر از تاریخ ۱۲ بهمن ۱۳۸۱ با شماره 7252 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

در میان آثار متعدد، کهن و با ارزش استان کرمان، ارگ رایِن در شهر کویری رایِن اهمیت بسیاری دارد و با شکوه و صلابت خاصی در میان کویر قد علم کرده است. گفته می‌شود ارگ تاریخی راین با بیش از 22 هزار مترمربع مساحت و 44 هزار مترمربع حریمِ بنا، دومین سازه بزرگ خشتی جهان بعد از ارگ بم محسوب می‌شود. سازه‌ای تماشایی که در جنوب غربی شهر امروزی راین و بر بالای تپه‌ای در دامنه کوه هزار واقع شده و از شهر و مردمان آن نگهبانی می‌کند و قدمت آن به پیش از اسلام و دوران ساسانیان باز می‌گردد. ساختمانی خشتی و کنگره دار که 2200 متر بالاتر از سطح دریا واقع شده و تاریخ را به یاد بازدیدکنندگان خود می آورد.

حوالی میدان شهرداری شهر میبد قلعه ای تاریخی قرار گرفته که قدمت آن به سال های دور بر می‌گردد . قلعه خشتی بسیار بزرگی با ارتفاع حدودی 25 متر که در توالی تاریخ بخش های مختلف آن ساخته شده است؛ اما هنوز پژوهشگران به یک اتفاق نظر کلی درباره تاریخ دقیق ساخت آن نرسیده اند، با این وجود آن‌ها معتقداند که بی‌شک قدمت نارین قلعه به قبل از اسلام بر می‌گردد و در دوره های مختلف، از سلسه ماد تا سلسله ساسانیان بخش‌های مختلف آن ساخته و به آن اضافه شده است. با این وجود ظرف سفالی منقوش پیدا شده از محوطه قلعه که به دوره عیلامیان برمی‌گردد قدمت قلعه را بیشتر می‌کند.

در جنوب کشورمان تعدادی قلعه با نام قلعه پرتغالی ها به چشم می‌خورد که یکی از آن ها در شمال غرب چابهار و در سواحل روستای تیس قرار دارد؛ این قلعه که با نام های قلعه پرتغالی‌های تیس و قلعه تیس شناخته می‌شود از سال 1354، در فهرست میراث ملی ایران قرار دارد.

قلعه تیس بر روی تپه‌ای در فاصله 500 متری از دریا ساخته شده است. تاریخچه ساخت این قلعه به زمانی باز می‌گردد که مناطق جنوبی کشورمان به تصرف پرتغالی ها در آمده بود. آن ها این قلعه را بر روی تپه ای 55 متر بالاتر از سطح آب ساختند تا بر مناطق اطراف احاطه داشته باشند و در حین شورش های احتمالی مردم محلی، به داخل آن پناه ببرند؛ همچنین برج های چهارگوشه این قلعه در زمان طوفانی بودن دریا، نقش فانوس را برای دریانوردان ایفا می‌کردند.

قلعه مارکوه برفراز کوهی به همین نام قرار گرفته و تاریخ درباره آغاز به ساختش ساکت است. از ظاهر بنای کنونی می‌توان گمانه زد که به پس از اسلام تعلق داشته باشد. این بنای سنگی که امروز تنها برج‌های نگهبانی‌اش باقی مانده 260 متر از آب‌های آزاد بالاتر است و یکی از آثار ملی ایران به شمار می‌رود. قلعه مارکوه در گذشته 600 مترمربع مساحت داشته و کاربرد آن نظامی ‌بوده است. برای بازدید از این قلعه که محلی‌ها به آن "مَرکو" می‌گویند باید یک پلکان سیمانی با 311 پله کوتاه را پشت سر بگذارید؛ مسیری هموار که از لابه‌لای پرچین باغ‌ها، بوته‌ها و درختان انجیلی، بلوط، شمشاد و ازگیل می گذرد. پیمودن این مسیر اما بسیار آسان است و حدود 15 دقیقه طول می‌کشد.