بزرگترین خانه تهران در جردن

به نقل از خبرگزاری ایسنا، «ثابت پاسال» یکی از معدود نمونه‌های باقیمانده از خانه‌ - باغ‌های ایرانی در منطقه آفریقا (جردن) تهران است از آن با عنوان «بزرگترین خانه‌ تهران» یاد می کنند. خانه‌ای با وسعت ۱۲ هزار متر مربع که این روزها در میان مجتمع‌های مسکونی و تجاری گیر افتاده است و به واسطه طرح‌هایی که مالکِ بنا پیش از ثبت ملی به میراث فرهنگی ارایه کرده، احتمال تبدیل شدن آن به برجی هم طراز دیگر ساختمان‌های اطراف آن وجود دارد. 

از چهار سال پیش تا امروز هر از گاهی نام بزرگترین خانه تهران سر زبان‌ها می‌افتد و با چندین اعتراض و هشدار از سوی دوستداران میراث فرهنگی و رسانه‌ها بار دیگر صداها خاموش می‌شوند. این بنای تاریخی ۳۱ خرداد امسال در هفته میراث فرهنگی به ثبت ملی رسید و در همان زمان مهدی چمران، رییس وقت شورای شهر تهران گفت:

می‌خواستند در این عمارت مجتمع تجاری بسازند و بلندمرتبه سازی کنند، اما پیشنهاد دادیم در آنجا مرکز فرهنگی و مذهبی ساخته شود، یعنی مسجد بسازند. البته باید در این مکان، بخش تجاری هم فعال شود تا بتواند هزینه‌های خود را دربیاورد.

این صحبت‌ها هیچ گاه تایید نشدند، اما گویا نیازی به تایید آن‌ها نیست، چرا که براساس طرح ارایه شده توسط مالک در فضای خالی حیاط این بنا به سمت غرب آن طرح ساخت برجی ۱۴ طبقه وجود دارد. البته هنوز هم هیچ جوابی درباره‌ی تایید یا رد این طرح ارایه نشده است. 

نهم خرداد امسال (96) و قبل از تصویب ثبت این بنای تاریخی، سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی استان تهران اعلام کرد:

براساس توافق انجام شده میان میراث فرهنگی استان تهران و مالک عمارت ثابت پاسال، این خانه تاریخی پابرجا می‌ماند و در کنار آن یک مرکز اقامتی ایجاد می‌شود. اصل عمارت حفظ و مرمت می‌شود، اما با فاصله‌ای به اندازه عرض معبر عمارت تا دیواره خیابان جردن (آفریقا) یک هتل در بخش شمال غربی ثابت پاسال ایجاد می‌شود.

این ‌آخرین صحبت‌ها از سوی مسوولان میراث فرهنگی درباره‌ ثابت پاسال بود. هرچند هر از گاهی با حضور مسوولان میراث فرهنگی در برنامه‌های خبریِ مختلف آن‌ها در پاسخ به سرنوشت ثابت پاسال از در دست بررسی بودن طرح خبر می دادند و خبرنگاران را امیدوار می‌کردند که قرار نیست هیچ خدشه‌ای به این بنای تاریخی وارد شود. این صحبت ها ادامه داشت تا اینکه در شهریور ماه امسال، مدیر کل دفتر ثبت آثار تاریخی اعلام کرد:

برای تعیین حریم این محوطه‌ تاریخی، نخست باید اداره‌ کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران پیشنهاد حریم این بنای تاریخی را به ما بدهد تا ما بتوانیم آن را به تصویب برسانیم.

این صحبت به آن معناست که ثابت پاسال حتا حریم هم ندارد. حالا همه‌ این‌ها یک طرف و اظهار نظر مدیر کل سابق میراث فرهنگی استان تهران در آن زمان یک طرف که گفته بود:

تعداد طبقات را کمیسیون ماده پنج تعیین می‌کند، نه اداره کل میراث استان.

پیشنهاد یا طرح ثابت پاسال باید دوباره بررسی شود

رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل سابق میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران در آخرین اظهار نظرش درباره‌ ثابت پاسال تا زمان حضورش در این اداره گفت:

این بنای تاریخی خوشبختانه در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است، اما این ارتفاعات متعلق به ما نیست، براساس طرح باید فاصله معناداری از این فضا به سمت غرب و به اندازه‌ فضایی که در سمت شرق بنا وجود دارد، گرفته شود. با این وجود آنچه که اعتقاد ماست، حفظ این بنای تاریخی است.

وی ادامه داد:

این ساختمان در مرکزِ محدوده‌ای قرار گرفته که ضلع شرقی آن به سمت خیابان آفریقا یک فاصله دارد، مشابه آن فاصله باید در سمت دیگر نیز قرار بگیرد. بنابراین در فضای بازِ ثابت پاسال، بنا کوتاه می‌شود و ساختمان در حریم درجه یک قرار می‌گیرد. بنای دیگر نیز پشت خط یعنی در زمین خریداری شده توسط مالکِ جدید و به عبارتی در حریم درجه دو قرار می‌گیرد و به این وسیله از محدوده ثابت پاسال جدا می‌شود.

او طرح‌های منتشر شده در فضای مجازی که به طرح جدید ثابت پاسال منتسب شده را رد کرد و افزود:

این طرح به شورای فنی ارایه نشده است، طرحی که به ما داده‌اند با این طرح متفاوت است. از سوی دیگر این بنا اکنون در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است. هر پیشنهادی که بیاید باید بار دیگر بررسی شود، قرار بود اگر مالک تعهد بدهد، این اتفاق بیفتد اما تصویب نشد.

خسروآبادی ادامه داد:

یک نمای کلی از این طرح وجود دارد که کجا و چگونه در دو سطح کوتاه و بلند این ساختمان‌ها ساخته شود، این که آن زمان به این کار اجازه دادیم به دلیل حفظ آن بنای مرکزی - عمارت اصلی ثابت پاسال- بود. اکنون آن اثر در فهرست میراث ملی ثبت شده است. طبیعتا نه میراث‌ فرهنگی و نه شورای فنی ما نسبت به این قضیه تا زمانی‌که طرح آن به معاونت میراث فرستاده شود، کاری انجام نمی‌دهیم.

طرح ثابت پاسال باید در کارگروه میراث فرهنگی بررسی شود

محمد حسن طالبیان، معاون میراث‌فرهنگی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری نیز در این زمینه گفت:

ثابت پاسال، دو بحث دارد، یکی جریانی که به دنبال آن، این بنای تاریخی در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و دیگری موضوع معماری شهرسازی آن است.

او ادامه داد:

آیا در چنین بنایی با توجه به ضوابط موجود اجازه‌ کار می‌دهند؟ از سوی دیگر این طرح برای اجرایی شدن باید به کمیسیون ماده ۵ برده شود و ببینیم آیا اعضا آن را می‌پذیرند یا خیر؟

وی با بیان این نظر که «طرح کلی است اما جایی تأیید نشده است»، افزود:

این طرح به کمیسیون ماده ۵ و شورای عالی معماری شهرسازی برود. باید دید با ضوابط میراثی جور می‌شود، یا خیر؟

طالبیان با اشاره به این نکته که هر پروژه‌ای باید به کمیسیون ماده ۵ بیاید تا بعد از بررسی به آن رسما جواب داده شود، توضیح داد:

زمانی که طرح دست ما رسید، نخست در کارگروه میراث فرهنگی ارایه و بررسی شده و سپس نظرها اعلام می‌شود.

 او در پاسخ به شایعاتی که می گویند استان تهران این طرح را تایید کرده است، گفت:

امکان ندارد این طرح را تایید کرده باشند، ممکن است یک چارچوب داده شود که مثلا اگر قرار است ساخته شود، کجا ساخته شود، اما باید باز هم بررسی شود. اگر بخواهیم به بحث زمین‌های اطراف هم وارد شویم درست نیست. باید کاری کنیم که این بنا سالم بماند. مالک نیز چند زمین خریده است، اما ساختمانی که باید از نظر ضوابط شهرسازی و بارگذاری باید رعایت شود، بنای تاریخی ثابت پاسال است.

معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ادامه داد:

علاوه بر لزوم اعلام نظر از سوی کمیسیون ماده ۵، نظرات میراث فرهنگی نیز نخست به کمیته شورای فنی می‌رود، سپس کارگروه معاونت میراث‌فرهنگی سازمان و میراث فرهنگی استان تهران همگی جمع شده و یک نتیجه را اعلام می‌کنند.

مشروط کردیم که باید بنای تاریخی کاملا حفظ شود

از سوی دیگر سپیده سیروس‌نیا، معاون میراث فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران نیز در این زمینه توضیحاتی داد و با رد طرحی که به عنوان آخرین طرح ثابت پاسال معرفی می‌شود، گفت:

این طرح اعلام شده نیست و از سوی ما نیز چنین طرحی تایید نشده است. نخست یک طرح دم دستی برای ما آوردند، که اعلام کردیم مشروط براین که با ما هماهنگ باشند، اجازه‌ کار دارند. محدودیت‌هایی نیز مشروط بر حفظ کامل بنای تاریخی گذاشتیم.

وی ادامه داد:

از سوی دیگر میراث فرهنگی اعلام کرد که «می‌تواند برای برنامه‌ریزی‌های بعدی، با هدف رها نشدن بنا، مرمت و استفاده‌ مناسبِ آن به مالک کمک کند.»

این سه اظهارنظر متعلق به روزهای پایانی حضور رجبعلی خسروآبادی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران، در سمت خود است و بعد از برکناری وی و حضور مدیر کل میراث‌ فرهنگی جدید در این اداره کل، تلاش به برقراری ارتباط با مجید مهدوی، مدیر کل میراث فرهنگی استان تهران و سپیده سیروس‌نیا معاون میراث فرهنگی این اداره کل شد تا آخرین وضعیت پرونده‌ "ثابت پاسال" مشخص شود اما هنوز موفقیتی در این زمینه کسب نشده است.

#اخبار روز گردشگری را در کارناوال دنبال کنید.