ورود اولین خودرو به ایران | از دلبری های زنانه تا تولید اتومبیل

یکی از اختراعات بشر که نقش مهمی در زندگی امروزی او ایفا می کند، اتومبیل است که کم کم به یکی از وسایل ضروری در نقاط مختلف دنیا تبدیل شد. این وسیله ی چهار چرخ، تحولی در جابه جایی انسان از نقطه ای به نقطه ی دیگر پدید آورد و طرفداران بسیاری پیدا کرد. امروزه در ایران نیز، مانند سایر کشورهای جهان، این وسیله حمل و نقل جایگاه ویژه ای در میان مردم دارد و روزی نمی شود که بتوان خیابان ها را خالی از اتومبیل ها یافت.
این وسیله در گردشگری نیز تحولاتی را به وجود آورد؛ به طوری که امروزه بخش قابل توجهی از سفرها توسط اتومبیل صورت می گیرد. حدود 123 سال پیش بود که پای این وسیله به ایران هم باز شد. ورود اتومبیل هم مانند بسیاری از وسایل دیگر با ماجراهایی همراه بود که می خواهیم امروز به آنها بپردازیم. امروز سفری تاریخی را تجربه خواهیم کرد تا از ورود اولین اتومبیل به ایران بیشتر بدانیم.

با کارناوال همراه باشید.

دلبری های کُنتِس بلژیکی عامل ورود خودرو به ایران

مظفرالدین شاه در اولین سفر خود به اروپا در سال 1279 شمسی به کشور بلژیک رفت و در آنجا با اتومبیل آشنا شد. وی نتوانست این دستگاه را نادیده بگیرد اما از سوی دیگر هم توان خریدن آن را در خزانه نمی دید. سرانجام او با یک کُنتِس بلژیکی به نام کورمن به گردش با اتومبیل رفت و نتوانست از دلبری های این زن چشم پوشی کند. در نهایت وی متقاعد شد تا هرجور شده اتومبیلی را با خود به ایران بیاورد.

بد نیست نگاهی به مکالمه ی شاه و مدیر کمپانی رنو در رابطه با معامله این خودروها داشته باشیم:

شاه در ابتدا می پرسد:

دو دستگاه را با ما چند حساب می کنید؟

مدیر کمپانی پس از تعظیم و عرض ادب خطاب به پادشاه ایران می گوید:

اتومبیل اول رایگان و اتومبیل دوم 16000 فرانک و اتومبیل های بعدی هر کدام 15000 فرانک فرانسه.

شاه ادامه می دهد:

مگر اتومبیل های بعدی در کار است؟

مدیر کمپانی پاسخ می دهد:

ما حدود 100 دستگاه اتومبیل برای صدور به ایران در نظر گرفته ایم ، زیرا مسلم می دانیم به محض بازگشت اعلیحضرت به ایران ، عده زیادی از شاهزادگان و بزرگان و سیاستمداران و رجال ایرانی خواهان خرید اتومبیل خواهند شد.

شاه می گوید:

ما عادت نداریم از بیگانگان چیزی به رایگان بگیریم خواهند گفت " رشوه گرفته ایم". مدیر کمپانی گفت : نخیر قربان امکان ندارد . استدعا دارم اولین اتومبیل را به عنوان کادو قبول نمائید.

عاقبت کمپانی رنو یک اتومبیل به وی هدیه داد و اتومبیلی دیگر را با قیمت 16000 فرانک یا 4000 تومان به شاه فروخت. این اتومبیل ها نفت سوز بودند و به همراه دو راننده و دو تکنسین با قطار به روسیه و سپس با کشتی به ایران منتقل شدند.
در آن زمان راه های ایران نامناسب بود و اصلا راه آسفالته ای وجود نداشت بنابراین یکی از ماشین ها در راه رشت به قزوین خراب شد و در همان جا ماند تا به سوژه ای در خاطرات جهانگردان در سال های بعد تبدیل شود.
ماشین دوم که به رنگ آبی آسمانی تیره بود، به زحمت به تهران رسید و به کاخ گلستان انتقال داده شد.

مردم چگونه با این وسیله کنار آمدند؟

مثل هر وسیله ی که از فرنگ می آمد، مدتی طول کشید تا مردم با اتومبیل کنار بیایند. آنها هر روز برای تماشای این چهارچرخ عجیب به میدان مشق (باغ ملی کنونی) می رفتند و عناوینی همچون خر دجال، گردونه بخار، گردونه فرنگی و ارابه شیطان به آن داده بودند. آنها اعتقاد داشتند که سر و صدای مهیب اتومبیل به هنگام روشن شدن، مسافران را راهی جهنم می کند.

شاه از اتومبیل دل زده می شود

راننده خارجی دو نوبت در هفته مظفرالدین شاه را از ارگ به قصر فیروزه می برد. مردم به هنگام عبور اتومبیل به دنبالش می دویدند و سر و صدا به راه می انداختند. این سر و صداها و جنجال ها باعث شد تا شاه از اتومبیل سواری روی برگرداند و کاربری دیگری به اتومبیل بدهد. او از اتومبیل به عنوان برانکارد استفاده می کرد؛ به این معنی که پس از اسب سواری و کالسکه سواری بر روی صندلی عقب دراز می کشید و راننده باید با سرعت ده کیلومتر بر ساعت او را می گرداند.

سرنوشت رنو چه شد؟

 پس از مظفرالدین شاه فرزندش محمد علی شاه از خودروی رنو استفاده کرد  تا اینکه در یکی از روزها که قصد گشت زنی در خیابان های تهران را داشت، به سبب عطسه ی یکی از نزدیکانش سوار بر درشکه شد و اتومبیل پیشاپیش آنها حرکت کرد. در همان روز اتومبیل در خیابان باغ وحش (اکباتان امروزی) با هدف کشتن شاه مورد حمله چند بمب دستی قرار گرفت و مجلس هم به توپ بسته شد.

نخستین واردکننده اتومبیل در ایران

وثوق الدوله، نخست وزیر عصر احمدشاه کسی است که از او به عنوان نخستین واردکننده اتومبیل در ایران یاد می شود. وی اتومبیل های سواری فورد کروکی را وارد ایران کرد که سرعت شان به چهل کیلومتر در ساعت می رسید و چون فاقد گیربکس و جعبه دنده ای برای پایین یا بالا بردن فشار و قدرت موتور بودند، فقط در سطوح هموار و صاف کارایی داشتند. این اتومبیل ها در جاده های شیب دار (سربالا) قابل استفاده نبودند و در سرازیری ها هم به علت اهرمی بودن ترمز و عدم کنترل راننده بر اتومبیل، مسافران مجبور به پیاده شدن می شدند تا اتومبیل سبک شود.

ویژگی های خودروهای نخستین

در بدو ورود اتومبیل ها به ایران خبری از دینام و باطری در آنها نبود و باید با هندل روشنشان می کردند. این خودروها فاقد بوق برقی بودند و چراغ آنها نیز با کبریت روشن می شد. هیچگونه سیستم گرمایشی و سرمایشی در آنها تعبیه نشده بود و در زمستان و تابستان دردسرهایی برای مسافرانشان به وجود می آوردند.

در آن زمان جاده ی آسفالته ای وجود نداشت و کوچه ها نیز به قدری تنگ و باریک بودند که جان راننده را به لب می آوردند تا از آنها عبور کند. قیمت هر اتومبیل بسته به نوع و مارک آن بین 300 تا 350 تومان بود که یک پنجم آن را به عنوان پیش قسط دریافت می کردند و خریدار بقیه اقساط را در دراز مدت پرداخت می کرد.

گران ترین اتومبیل های نخستین گراهام پیچ بود که 2500 تومان قیمت داشت و همراه آن مقدار زیادی لوازم یدکی دو حلقه زاپاس، یک جعبه آچار، یک تلمبه باد و یک چراغ سیار نیز عرضه می شد. جوایزی مانند ساعت مچی یا بغلی، فندک و کت چرمی و قوطی سیگار و تسبیح و جاکلیدی برای خریداران در نظر گرفته شده بود که در میان آنها کت چرمی یا بارانی بود از همه محبوب تر بود چرا که رانندگان با پوشیدن این کت های چرمی یا بارانی ها و گذاشتن کلاه های خلبانی بر سر و زدن عینک های دودی، خودشان را شبیه به خلبان ها می کردند و به دیگران فخر می فروختند.

استفاده از اتومبیل در دوره پهلوی

در زمان سلطنت رضاشاه تا زمان اشغال کشور توسط متفقین در شهریور 1320، اتومبیل یک کالای لوکس و تجملی بود که در بین اقشار ثروتمند، درباریان صاحب نفوذ، سفرا و نمایندگان خارجی در ایران، مالکان و تجار بزرگ رواج داشت. با روی کار آمدن محمد رضا پهلوی، وی به یکی از بزرگترین کلکسیونرهای اتومبیل در جهان تبدیل شد. او به واسطه علاقه ی زیاد به اتومبیل، بیش از یک هزار دستگاه از این وسیله از جمله، فراری در مدل های متنوع، لامبورگینی کانتاش، ده ها مدل رولز-رویس، بیش از 20 مدل مرسدس بنز در کلاس های مختلف، آلفا رومئو، کادیلاک، فورد، بی ام و، کرایسلر و صدها دستگاه دیگر از برترین خودروهای جهان را در کلکسیون خود داشت و از آنها استفاده می کرد.

نخستین قربانی تصادف اتومبیل در ایران

غلامحسین درویش معروف به درویش خان که یکی از نامداراترین موسیقی‌ دانان ایران، در عصر رضا شاه بود که به عنوان اولین قربانی تصادف رانندگی در ایران از او یاد می شود.

وی برای بازگشت از محفل موسیقی درشکه ای دو اسبه کرایه کرد و به سمت منزل به راه افتاد. زمانی که این درشکه از خیابان امیریه به سمت شمال پیچید، اتومبیل فوردی از جهت مخالف با آن تصادف کرد و  استاد از درشکه به بیرون پرتاب شده و از ناحیه سر به زمین برخورد نمود. وی توسط مردم به بیمارستان نظمیه تهران که بهترین بیمارستان آن زمان بود می رسد اما بعد از ۵ روز، به دلیل ضربه مغزی در سن 54 سالگی فوت نموده و در گورستان ظهیر الدوله به خاک سپرده می شود.

صنعت خودروسازی در ایران

 از اواسط دهه 1330 کم کم ایران صاحب صنعت خودروسازی شد و با مونتاژ خودروهای خارجی و سپس با بومی کردن محصولات کشورهای دیگر توانست در این صنعت فعالیت کند.

در سال 1335 بازرگانی به نام جعفر اخوان نمایندگی شرکت جیپ آمریکا را به دست آورد تا بتواند نسبت به واردات جیپ ویلیز که یادگاری از دوران جنگ جهانی دوم بود، اقدام کند. سه سال بعد، وی کارخانه ای تحت عنوان شرکت بازرگانی جیپ در کیلومتر 9 جاده مخصوص کرج تاسیس کرد و کار مونتاژ جیپ ویلیز را با نام جیپ شهباز آغاز نمود. سپس وانت سیمرغ نیز به جمع خودروها اضافه شد و کم کم با توجه به وضع راه های کشور، خودروهای دو دیفرانسیل شاسی بلند، طرفداران بسیاری پیدا کرد.

سپس در سال 1341، ایران خودرو آغاز به کار کرد و پس از آن در سال 1344 شرکت تولید اتومبیل سیتروئن باعث رونق خودروسازی در ایران شدند.

سخن آخر

از سفر در تاریخ ایران لذت بردید؟

چه اولین های دیگری را در ایران می شناسید؟

نظرات، تجربیات و پیشنهادات خود را با ما در میان بگذارید...