تصاویر مراسم آیینی قوچ گذار | جشنی در میان عشایر خراسان رضوی

کشور ایران و گستره ی پهناور آن در درازای تاریخ، میزبان اقوام و مردمان گوناگون از نژادها و تبارهای مختلفی بوده است. در گوشه گوشه ی این خاک پهناور، مردم بنا بر جغرافیایی که در آن زندگی می کردند، تاریخ و پیشینه ای که داشتند و فرهنگی که از پیشینیان خود به ارث بودند، رسم و آیینی خاص را بنا نهادند تا از ارزش ها و اندیشه های خود حفاظت کنند و آن را به نسل های بعد از خود انتقال دهند.

گاه این آیین ها و رسوم ریشه در افسانه ها و باورها داشته، گاه از حال و احوالات زمین و آسمان و گردش روزگار نشات می گرفته و گاه بسته به زندگی روزمره مردم بوده که کم کم در گذر زمان به شکل سنتی درآمده است. در جای جای سرزمین عزیزمان، مردمان بسته به قوم و نژادی که در آن بزرگ شده و پرورش یافته اند، محلی که زندگی می کنند، تاریخی که از سر گذرانده اند و پیشه و کاری که انتخاب کرده اند، رسم و آیینی دارند. یکی از این رسوم و آیین ها که در خراسان رضوی و در میان مردم عشایر شهر کلات رایج است و هر ساله با شکوه و جلوه ی خاصی برگزار می شود، مراسم آیینی قوچ گذار نام دارد.
آیین قوچ گذار جشنی بسیار کهن و با قدمتی زیاد است که گفته می شود پیشینه ی آن به دوره ی ساسانی و اشکانی باز می گردد. قوچ گذار از دو واژه قوچ و گذار تشکیل شده که قوچ همان معنای گوسفند نر را دارد و گذار نیز در زبان محلی، گذر از سربالایی معنی می دهد. این آیین نمادی از فراوانی و افزایش نعمت است و شکلی از شکرگذاری از خداوند بزرگ برای نعماتش از سوی دامداران به شمار می رود.
امروز در کارناوال، حال و هوای خود را مزین به این مراسم سنتی و کهن می کنیم و به تماشای تصاویری زیبا از روز برگزاری این آیین دیدنی می نشینیم. ما را در این گردش تصویری همراهی کنید تا شما را با گوشه ی زیبای دیگری از فرهنگ و تمدن ایران زمین آشنا نماییم...

1- شروع آیین در صبح یک روز گرم تابستانی

آیین قوچ گذار در صبح یکی از روزهای اواسط تابستان برگزار می شود. امسال این مراسم برای اولین بار به صورت رسمی در یکی از روستای برده شهر کلات واقع در خراسان رضوی و در 15 مرداد ماه برگزار گردید.

2- گله دارها، بانیان برگزاری مراسم قوچ گذار

مراسم آیینی قوچ گذار، هر سال توسط گله داران بزرگ برگزار می شود تا از میان خود چوپانی را انتخاب کرده و مسئولیت گله های خود را برای یک سال به او بسپارند. آنها مسئولیت اجرای مراسم را برعهده دارند و از دوستان، اقوام مو آشنایان خود برای شرکت در این مراسم دعوت به عمل می آورند.

3- پایان دوران شیردهی گوسفندان، زمان آغاز برگزاری مراسم

هر ساله و در نیمه های تابستان که دوران شیردهی گوسفندان به پایان می رسد مردم و گله داران مقدمات برگزاری این مراسم را فراهم می کنند.

4- نوای ساز و دهل مردم روستا را به سوی محل برگزاری مراسم می کشاند

5- زنان و کودکان با لباس های محلی رنگارنگشان جلوه ی زیبا و چشم نوازی به مراسم می دهند

6- پذیرایی به صرف نان و شیرینی

گله دار ها در ابتدای مراسم با چای و شیرینی از مردم محلی پذیرایی می کنند و زنان با پخت نان محلی فطیر، عطر و بوی خاصی به مراسم می دهند.

7- دعا برای فراوانی و زایش

وجه معنوی این آیین به دعا و برکت خواهی باز می گردد. زنان و مردان از خداوند برای سال دامی پیش روی خود فراوانی و زایش بیشتر می خواهند و خداوند را برای نعمات و سالی که پشت سر گذاشته اند شکر می کنند و با ساز و دهل و موسیقی محلی جشنی برپا می سازند.

8- انتخاب گوسفند برتر، از رسم های جالب آیین قوچ گذار

نقطه اوج آیین قوچ گذار، انتخاب گوسفند برتر از سوی داوران و سپس تقدیر از چوپانان برتر است. این انتخاب از سوی داوران انجام می گیرد و از گله دار برتری که گوسفند متعلق به اوست، به وسیله ی کله قند، نان فطیر تولید شده با روغن محلی و جایزه ی مالی تقدیر می شود.

9- رقص چوب | آیین حماسی عشایر ترک و کرمانج خراسان

 چوب بازی از جمله آیین هایی است که در مراسم قوچ گذار برگزار می شود. چوب بازی رقص گروهی و خاص مردمان خراسان و بسیاری مناطق شرق نشین ایران است که برگزاری آن در مناطق مختلف با هم تفاوت هایی دارد. این رقص گروهی، پیچیده و سخت است و به مهارت، چالاکی، اعطاف و قدرت بدنی نیاز دارد و جنبه های حماسی، رزمی و شمشیربازی در آن دیده می شود.

10- کشتی با چوخه | پهلوانی به سبک خراسانی ها

 کشتی با چوخه از رسم های کهن مردم خراسان است و بیشتر در خراسان شمالی و شهر اسفراین رایج می باشد. این ورزش بومی در بسیاری از مراسم های محلی مانند جشن های عروسی برگزار می شده و طرفداران زیادی در میان مردم خراسان دارد. چوخه در اصل واژه ای کردی است و به شنل کوتاهی که کشتی گیران آن را با شال سفید رنگی به لباس خود محکم می کنند اشاره دارد. البته در کنار این مراسم ها، مسابقه اسب دوانی و دو هم برگزار می شود.

11- نقطه اوج مراسم | انتخاب چوپان برتر

نقطه اوج آیین قوچ گذار انتخاب چوپانان برتر و تقدیر از آن هاست. این تقدیر با دادن هدایایی مشابه آنچه به دارنده گوسفند برتر داده شده است انجام می گیرد و در صورت توافق با چوپان ها بار دیگر مسئولیت گله برای یک سال دیگر به آنها داده می شود. اگر با چوپانی نتوانستند به توافق برسند فردای روز قوچ گذار، که به نام روز شاخ شمار معروف است، گله توسط گله دار سرشماری شده و از چوپان قبلی گرفته شده و به چوپانی که با آن توافق شده تحویل داده می شود.

12- لباس های شاد و پر نقش و نگار زنان بر جذابیت های مراسم می افزاید

13- یخنی پلو | ضیافت انتهای مراسم

در پایان مراسم از مهمانان با غذای محلی "یخنی پلو" که همان چلو گوشت با شیوه ی طبخ محلی است پذایرایی می شود و اجرای آیین به انتهای خود می رسد.

14- آیین قوچ گذار در انتظار ثبت ملی

خبر خوش برای این آیین کهن این است که با تلاش های مردمی و میراث فرهنگی خراسان رضوی قرار است این آیین به همراه 29 اثر دیگر در فهرست آثار ناملموس ملی ثبت شود. 

سخن آخر

امروز به همراه شما در کارناوال سری به یکی از آیین های کهن ایرانی، قوچ گذار زدیم و دیدیم و دانستیم که چگونه زندگی و پیشینه جمعی از مردم می تواند مبدل به آیین و آداب محلی شود.

نظر شما در مورد ثبت این آثار و نگهداری از این رسوم چیست؟

چگونه این گونه مراسم می تواند به گردشگری و اقتصاد محلی کمک کند؟

آیا تا کنون تجربه حضور در این مراسم زیبا و نشاط آور را داشته اید؟

نظرات و تجربیاتتان را با ما در میان بگذارید.