برترین جاذبه های تاریخی یزد

امیر چخماق نام میدانی‌ست در بافت تاریخی شهر یزد که مجموعه‌ای از بناهای مختلف از جمله بازار، تکیه، مسجد، دو آب‌انبار و یک بقعه را در خود جای داده و یکی از شاخص‌ترین مجموعه‌های تاریخی و گردشگری یزد است. میدان امیرچخماق یا به قول ساکنان شهر یزد، میرچخماق یا میرچماق در طول زمان‌های مختلف یکی از میدان‌های اصلی برای تجمع مردم یزد بوده و بعد از انقلاب نیز به مرکز تجمعات مردمی در راهپیمایی‌ها، تظاهرات‌ها، تشییع شهدا و علما و ... تبدیل شده است. به همین دلیل است که میدان امیرچخماق علاوه بر اینکه عنوان نماد استان یزد را یدک می‌کشد، به عنوان میدان حماسه‌های یزدی‌ها نیز شناخته می‌شود.

به یزد می‌رویم؛ کمی آن طرف‌تر از محله فهادان به خیابان زیبا و سنگ فرش شده‌ای می‌رسیم که بعد از گذر از کنار بازار قدیمی شهر، ما را به یکی از زیباترین مسجدهای ایران می رساند؛ بنایی که بلندترین مناره‌ها را در بین مناره‌های مساجد ایران دارد. نام این بنای زیبا مسجد جامع یزد است که به آن مسجد جامع کبیر هم گفته می‌شود. این مسجد که بین 7000 تا 9800 متر مربع مساحت دارد پلانی مربع شکل دارد و در ساخت آن از خانه کعبه الهام گرفته شده است. سنگ بنای اولیه مسجد مانند خیلی از مساجد ایران، پیش از اسلام، در دوره ساسانیان به عنوان آتشکده گذاشته شد و بعدها تغییر کاربری داد. بنای اولیه مسجد در زمان آل بویه ساخته شد که از آن با نام مسجد عتیق یاد می‌کنند.

آتشکده نام گونه‌ای از نیایشگاه‌های زرتشتیان است که در آن آتش در یک جایگاه ویژه دیده می‌شود و مهم‌ترین نیایش‌های دینی از جمله خواندن اوستا و گات‌ها در آن و در برابر آتش صورت می‌گیرد. آتشکده یزد یکی از همین نیایشگاه‌هاست که در دوران پهلوی اول ساخته شده و ارزش بسیاری برای زرتشتیان دارد. این مکان با نام آتشکده وَرهُرام نیز شناخته می‌شود و آتش مقدس ورهرام در آن قرار دارد.

باغ دولت آباد یکی از قدیمی‌ترین باغ های ایرانی و دارای آوازه ای جهانی است و بیش از 260 سال قدمت دارد. در هر گوشه از وسعت 6.4 هکتاری این باغ نشانه ای از بهشت به چشم می‌خورد که بازدیدکنندگان را به دنیای دیگری می‎‌برد. درختان میوه مانند انگور و سرو و کاج در همه جا به چشم می‌خورند و در فصل بهار بوی گل های محمدی و سرخ به مشام می‌رسد. از میان درختان و از کنار جوی آب به ساختمان معروف باغ می‌رسیم که بلندترین بادگیر خشتی جهان را بر فراز خود دارد و حس غرور و افتخار به هنر بی بدیل معماری ایرانی را در دل زنده می‌کند.

حوالی میدان شهرداری شهر میبد قلعه‌ای تاریخی قرار گرفته که قدمت آن به سال های دور بر می‌گردد . قلعه خشتی بسیار بزرگی با ارتفاع حدودی 25 متر که در توالی تاریخ بخش‌های مختلف آن ساخته شده است؛ اما هنوز پژوهشگران به یک اتفاق نظر کلی درباره تاریخ دقیق ساخت آن نرسیده‌اند، با این وجود آن ها معتقداند که بی‌شک قدمت نارین قلعه به قبل از اسلام بر می‌گردد و در دوره‌های مختلف، از سلسه ماد تا سلسله ساسانیان بخش‌های مختلف آن ساخته و به آن اضافه شده است. با این وجود ظرف سفالی منقوش پیدا شده از محوطه قلعه که به دوره عیلامیان برمی‌گردد قدمت قلعه را بیشتر می‌کند.

چک چک، چک چکو یا پیر سبز نام زیارتگاهی در نزدیکی اردکان استان یزد است که همه زرتشتیان در سراسر جهان، آن را مقدس می‌شمارند و برایش اهمیت زیادی قائلند. آنها با تمام وجود، عاشق این زیارتگاه هستند و آن را نماد وحدت و همگرایی جامعه زرتشتیان می‌دانند. در کنار اهمیت دینی این محل، وجود آب و درختان سرسبز نیز یکی از عواملی است که آن را از سایر زیارتگاه‌های زرتشتی در یزد متمایز می‌سازد. اتاقک‌های بی‌آلایش و ساده این زیارتگاه که برای زائران زرتشتی تدارک دیده شده‌اند، نیز از جاذبه‌های آن هستند. اتاقک‌هایی که تاریخ ساخت قدیمی‌ترین آنها به دوره ناصرالدین شاه قاجار باز می‌گردد.

برج میدان وقت الساعت یا میدان ساعت یزد، یکی از قدیمی‌ترین برج های ساعت ایران و جهان به شمار می‌رود و بر اساس منابع تاریخی، اولین ساعت شهری ایران است. ساخت این برج ساعت به زمان قاجار باز می‌گردد و طاق و قوس ها، تزیینات آجری و کاشی‌کاری های منقوش به خطوط آیات و … به آن جلوه ای خاص داده‌اند. برج ساعت یزد ساختمانی خشتی و به شکل مکعب مستطیل است که ساعتی در بالای خود دارد. ساخت این ساعت کاری از ابوبکر، ساعت ساز ماهر یزدی، است. امروزه میدان وقت و ساعت مجموعه ای از یک میدان با پلانی مربع شکل است که یک حسینیه، آب انبار و ساباط قدیمی را در خود دارد و نامش در تاریخ ۱۳۷۸ با شماره ۲۶۵۶ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

شاخص‌ترین جاذبه روستای فهرج، مسجد جامع آن است که یکی از کهن‌ترین مساجد ایران به شمار می‌رود. قدمت این مسجد که با نام امام حسن (ع) هم شناخته می‌شود به نیمه اول قرن اول هجری باز می‌گردد. مسجد جامع فهرج را تنها مسجد کهن جهان اسلام می‌دانند که ساختمان آن از ابتدا تا به امروز به همین شکل حفظ شده است. مسجد از نوع شبستانی به شمار می‌رود و ایوان ندارد. بسیاری از کارشناسان، مسجد جامع فهرج را قدیمی‌ترین مسجد ایران می‌دانند و برخی به مسجد تاریخانه دامغان به عنوان قدیمی‌ترین مسجد ایران اشاره می‌کنند. با وجود این اختلاف نظر، باز هم تفاوت عمده‌ای میان این دو مسجد وجود دارد؛ تاریخانه مسجدی است که فقط از گردشگران میزبانی می‌کند؛ اما فهرج هنوز میزبان نمازگزاران می‌شود.

در کوچه پس‌کوچه‌های محله فهادان یزد، تابلویی وجود دارد که گردشگران را به بازدید از بنایی با دو نام دعوت می‌کند؛ بنایی که نمی‌توان ارزش تاریخی آن را نادیده گرفت و منکر ویژگی‌های جذاب معماری‌اش شد؛ اما در هر حال این سوال در ذهن شکل می‌گیرد که بالاخره زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه؟ پاسخ این سوال را در ادامه این مطلب به صورت مفصل به شما می‌دهیم. برای آشنایی کوتاه با این اثر همین بس که بدانید این بنای مرموز، یادگاری از سده هفتم هجری قمری و دوره ایلخانیان است و امروزه کارگاه‌های صنایع دستی در آن فعالیت می‌کنند و اینجا را با تمام رمز و رازهایش به مکانی فرهنگی و جاذبه‌ای تاریخی تبدیل کرده‌اند. نام این اثر از تاریخ ۲۳ اسفند ۱۳۴۶ با شماره ۷۷۰ در فهرست آثار ملی ایران قرار دارد و از 24 بهمن 1384 در محدوده ثبت جهانی شده شهر یزد واقع شده است.

با قدم گذاشتن به درون این خانه، ویژگی های معماری یزدی را در جای جای آن می‌بینید. ویژگی هایی مثل حفظ حریم خانه از نگاه نامحرم، همبستگی فضاهای مختلف، احترام به حریم خصوصی، چیدمان اصولی فضاها در کنار هم و ... همه و همه در خانه لاری ها دیده می‌شوند. در این میان عنصر مهم معماری یزد، یعنی بادگیر هم در این خانه به چشم می‌خورد و تزیینات آینه کاری و گچبری نشان از لوکس بودن عمارت دارند. شیشه های رنگی و پنجره های ارسی نیز ظاهری دلفریب به این خانه داده و دلنشینی فضا را دو چندان کرده‌اند. از همان بدو ورود به خانه محو تماشای درها، پنجره ها، ارسی ها و اتاق های آینه‌کاری و نقاشی شده آن می‌شویم که یکی از نمونه‌های زیبا و عالی خانه‌های اعیانی قرن سیزدهم را به تصویر می‌کشند.

دخمه زرتشتیان نام یکی از آثار دین زرتشت در 15 کیلومتری جنوب شرقی یزد است که با نام برج خاموشان نیز شناخته می‌شود. از آنجا که معادل دخمه در زبان انگلیسی Tower of silence به معنای برج سکوت است، دخمه‌های یزد با این نام نیز شهرت دارند و پارسيان هند كه از زرتشتيان ايران به شمار می‌روند به آن، دخمو می‌گویند. این دخمه ها در حوالی منطقه صفاییه قرار گرفته و بر روی یک کوه رسوبی و کم ارتفاع به نام کوه دخمه خودنمایی می‌کنند. سده ها پیش این بنا به منظور برگزاری آیین تدفین مردگان ساخته شد و امروزه یکی از آثار شاخص زرتشتیان در ایران به شمار می‌رود.

خرانق نام روستایی در 60 کیلومتر شهر اردکان استان یزد است که نمونه‌ای کم نظیر از ساختار روستا به شمار می‌رود. اینجا با قدمت 4500 ساله‌اش، گردشگران را از اقصی نقاط جهان به سوی خود می‌کشاند و به حدی در اروپا شهرت دارد که به هنگام صحبت درباره ایران نام این روستا بیش از نام کشورمان شنیده می‌شود. این روستا دو بخش دارد؛ بخش جدید که حدودا بیش از ۵0۰ نفر در آن زندگی می‌کنند و بخش قدیم یا قلعه خرانق که تا چندی پیش میزبان ساکنان روستا بود؛ اما به دلیل فرسودگی در حدود 30 سال پیش، خالی از سکنه شد؛ متروکه ای که یکی از سازه‌های بزرگ خشتی ایران به شمار می‌آید و هر چشمی را مبهوت خود می‌کند.