ورود دوچرخه به ایران | از مرکب شیطان تا مدال آوری در المپیک

بشر از ابتدا به دنبال راهی برای سهولت در جابه جایی بوده است تا بتواند مسافت ها را در مدت زمان کمتری طی کند و به مقصد مورد نظر خود برسد. در ابتدا از حیوانات استفاده کرد اما کم کم با استفاده از قدرت تفکر و دانش خود وسایلی را ابداع نمود.
دوچرخه یکی از وسایلی است که نتیجه ی خلاقیت بشر و احساس نیاز او به وسیله ای برای حمل و نقل آسان است. گرچه که با رو ی کار آمدن وسایل نقلیه موتوری، کمتر کسی به آن توجه نشان می داد اما در سال های اخیر و در نتیجه ی ورود آلاینده های مضر به هوا، طرفداران زیادی پیدا کرده است.
در ایران سازمان هایی مثل شهرداری می کوشند تا با در اختیار دادن این وسیله مردم را به استفاده از آن ترغیب کنند و سهمی در کاهش آلودگی هوا و افزایش سلامتی خودشان داشته باشند. اما این وسیله چگونه سر از ایران در آورد؟
تاریخچه ورود دوچرخه به ایران هم حکایت جالبی دارد که می خواهیم برایتان بازگو کنیم.
با کارناوال همراه باشید

دوچرخه | دوچرخ شیطان

قصه ی ورود دوچرخه به ایران از آنجا شروع شد که در زمان قاجار، مردم دو پسر بچه ی موبور انگلیسی را دیدند که روی وسیله ای با دو چرخ در میدان مشق تهران (باغ ملی) حرکت می کردند. نگاه های متعجب و سرشار از ترس لحظه ای از این دو برداشته نمی شد و مردم بهت زده به آنها می نگریستند.
هر کس از کنار آنها عبور می کرد بسم الله زیر لب می گفت و اگر بلد بود، وردی می خواند تا آسیبی به او نرسد. همه متعجب بودند که چگونه یک وسیله، بدون اتکا به نیروی دیگری که آن را به حرکت در آورد توانسته روی دو چرخ بایستد و حرکت کند؟!
ساده ترین پاسخ برای مردم این بود که نیرویی غیر انسانی این کار را انجام می دهد به همین دلیل به نظرشان پسربچه ها شیطان زاده یا پریزاده بودند و از انسان ها به شمار نمی آمدند. آنها در حالیکه روی دو پا بودند می توانستند سریع تر از دیگران حرکت کنند. در اینجا بود که نام این وسیله عجیب شد : " دوچرخ شیطان"

پیدایش دوچرخه های کرایه ای

کم کم مردم با حضور دو چرخ شیطان در شهر خو گرفتند اما هنوز کسی آن را امتحان نکرده بود.
شیطان، مرکب شیطان، بی سیکلت، بای سیکلت، دوچرخه پایی و دوچرخه، نام‌هایی بود که به این وسیله اختصاص داده شد. در این میان شخصی به نام حسین آقای شیخ تعدادی دوچرخه را خرید و به صورت ساعتی به مردم کرایه داد تا موجبات آشنایی آنها را با این وسیله جدید فراهم آورد. مغازه وی در خيابان ناصر خسرو فعلي، ده تا دوازده مغازه بالاتر از شمس العماره و به عبارتی در کنار وزارت دارایی کنونی قرار داشت.کرایه دوچرخه ساعتی ۱۰ شاهی بود و تفریح خیلی خوبی به شمار می آمد.
اغلب دوچرخه ها متعلق به کارخانه هرکولس بودند.در ابتدا در این دوچرخه ها از تایر توپر استفاده می شد و سرعت کمتری داشتند اما بعدها با جایگزین کردن تایر های توخالی بر سرعت آنها افزوده شد.

اولین دوچرخه سازی

کم کم ترس مردم از دوچرخه از بین رفت و این وسیله به یکی از مفرح ترین سرگرمی ها در تمامی طبقات جامعه تبدیل شد. در این زمان یک مسیحی به نام دادیک خان ارمنی در ابتدای خیابان منوچهری یک مغازه تعمیرات دوچرخه و دوچرخه فروشی دایر کرد و مشهور شد. پنچرگیری  ده شاهی، روغن کاری دو شاهی و دیگر تعمیرات که شامل جوش کاری، شکست و بست، پره بندی ها، شل و سفت کردن زنجیر بود روی هم پنج، شش قِران هزینه بر می داشت.
کم کم فرزندان تجار و اعیان به سراغ این فرد آمدند و دوچرخه خریدند. فرزندان روحانیون نیز بر خلاف پدرانشان که هر سواری را به جز الاغ مصری خارج از شأن خود می دانستند، دوچرخه هایی را برای خود خریداری کردند.

دوچرخه در همه جای ایران

درست است که تهرانی ها اولین مردمی بودند که در ایران دوچرخه را دیدند اما کم کم انواع  دوچرخه هاي معمولي، كورسي و سه چرخه در همه جای ایران دیده شدند و تبدیل به وسیله ای روزمره گردیدند. خاندان سلطنتی به این وسیله توجه ویژه ای داشت و حتی زنان دربار ناصری هم از این وسیله خوششان می آمد و با آن به تفریح می پرداختند.
راله یا رالی، فیلیپس، هرکول، مایستر، المپیک، اوپل (زنانه و دخترانه)، جمس و بی‌اس‌آ (مارک سه تفنگ)، مهم ترین مارک های دوچرخه ها در آن زمان بودند. حالا دیگرخیابان های چراغ برق، علاءالدوله (فردوسی)، لاله زار، ناصرخسرو و سعدی مراکز مهم فروش، کرایه و تعمیر دوچرخه در تهران بودند و واردکنندگان دوچرخه در شهرهایی چون اصفهان، آبادان و کرمانشاه نیز نمایندگی داشتند.

دوچرخه، ابزار کار مردم

کم کم دوچرخه سواری رنگ دیگری به خود گرفت و به جای آنکه وسیله ای برای تفریح باشد به یکی از لوازم کار تبدیل شد. دست فروش ها، دوره گردان، تعمیرکاران سیار، بیرون بَرهای رستوران ها و باربرها این وسیله را تهیه نمودند تا کمک حالشان در کار باشد.

قانونی برای دوچرخه سواری

میزان استفاده از دوچرخه به حدی شد که هرج و مرج هایی دامن جامعه را گرفت و عبور و مرور را با مشکل مواجه کرد. کم کم وزارت داخله چاره ای اندیشید و در ۲۳ مرداد ۱۳۰۵، نظامنامه دوچرخه سواری در ۲۰ ماده را در روزنامه های کثیرالانتشار تهران به چاپ رسانید. بر اساس این قانون هیچ کس حق نداشت که بدون گواهینامه با دوچرخه در شهر و حومه حرکت کند. قرار بر این شد که اداره کل تشکیلات نظمیه از دارندگان دوچرخه امتحان بگیرد و برای آنها گواهینامه دوچرخه سواری صادر کند. دوچرخه سواری برای اشخاص زیر ۱۳ سال ممنوع بود و ۱۳ تا ۱۸ ساله ها نیز حق کرایه کردن دوچرخه را نداشتند.
صاحبان دوچرخه موظف شدند  تا وسیله ی خود را به بوق و زنگ مجهز کنند به گونه ای که صدای آن تا فاصله 52 متر شنیده شود.  چراغ جلوی دوچرخه باید سفید می بود و از غروب آفتاب تا 1 متر از مسافت را روشن می کرد و چراغ عقب با نور قرمز روشن هشداری برای افراد بود.
پس از این قانون، نظامنامه سیر و حرکت دوچرخه های پایی در شهر و حومه  نیز در سال 1309 تهیه شد و بر اساس آن دوچرخه ها پلاک دار شدند و وضعیت دوچرخه سواری سر و سامان گرفت. با این حال باز هم آنها که سن و سال کمتری داشتند، تن به این قانون نمی دادند و خیلی به این تشریفات توجه نمی کردند.

اعتراض به واردات دوچرخه

در سال های 1304 تا 1310 واردات دوچرخه روز به روز بیشتر شد و نام آن به عنوان کالایی لوکس مطرح گردید. به همین سبب  مخالفت‌هایی در برابر آن شکل گرفت. در روزنامه اطلاعات مطلبی منتشر شد که عنوانش اتومبیل- گرامافون – بیسیکلت بود و به واردات بی‌رویه این کالاهای لوکس فرنگی انتقاد داشت.

شهر دوچرخه ها

استقبال از دوچرخه هر روز بیشتر و بیشتر شد تا اینکه در سال ١٣٢٧، نزدیک ١٢ هزار دوچرخه در شهر اصفهان پلاک شده بود و حدود 20 هزار نفر گواهینامه دوچرخه سواری داشتند. در دهه 40 دوچرخه سواران به یکی از معضلات اداره شهری در اصفهان تبدیل شدند و مشکلاتی را برای مسئولین به وجود آوردند.
علاوه بر اصفهان، یزد و کرمان نیز، در دهه های١٣١٠ تا ١٣٥٠ مملوء از دوچرخه شدند و در این میان، یزد با عنوان شهر دوچرخه ها شهرت یافت.

برخورد با دوچرخه سواران

برخورد با دوچرخه سواران متخلف به یکی از معضلات و دغدغه‌های مهم حکومت و نمایندگان آن تبدیل شد. روزنامه نقش جهان در سال ١٣٢٥ در چند نوبت، دستورها و اطلاعیه های استانداری، شهربانی و فرمانداری نظامی اصفهان را برای محدودیت دوچرخه‌سواران اصفهانی منتشر کرد و از مردم خواست تا آنها را رعایت کنند. به عنوان نمونه در ٢٧ شهریور ١٣٢٥ این مطلب در این روزنامه منتشر شد:

...چون دوچرخه‌سواران رعایت مقررات عبور و مرور را به هیچ‌وجه نکرده و مثلا سه نفر سوار بر یک دوچرخه شده و یا بدون چراغ از پیاده‌روها عبور می‌نمودند، از طرف فرمانداری نظامی به مأمورین مربوطه دستور داده شده است که متخلفین را تعقیب نموده و به فرمانداری نظامی تحویل دهند....

سه روز پس از انتشار این گزارش، مطلب دیگری با مضمون زیر منتشر شد:

شب جمعه عده زیادی دوچرخه سوار با زنگوله و چراغ مرکبی از طرف پل چهارباغ به دروازه دولت حرکت کرده و با تکرار جملات “زنگ داریم، چراغ داریم، نمره داریم، پول نداریم” عابرین را متوجه خود می‌کردند و چون این عمل با نظم و آرامش شهر مغایرت داشت لذا از طرف مأمورین حکومت نظامی تحت تعقیب در آمده و بیشتر آنها جلب شدند.

ورزشي به نام دوچرخه سواري

ورود دوچرخه به ایران سبب شد تا مردم متوجه ورزش دیگری در دنیا شوند و نسبت به برگزاری مسابقات در آن رشته علاقه نشان دهند. فدراسيون دوچرخه سواري ايران، اولين تشكل ورزشكاران دوچرخه سوار، بود كه در سال ۱۳۲۴ شمسي تشكيل شد . این تشکل دريك سال بعد به فدراسيون جهاني دوچرخه سواری پیوست و احمد ایزدپناه، اولين رئيس آن بود.
در سال ۱۳۳۰ شمسی، آقای جاسم زاده به عنوان اولين دوچرخه سوار ايراني در رقابتي بين المللي حضور يافت و در بازي هاي آسيايي دهلي نو شركت کرد. هفت سال بعد، در بازي هاي آسيايي ۱۹۵۸، جعفر گل طلب، دو مدال نقره به دست آورد. سر انجام  دوچرخه سواران ايران، براي اولين بار در المپيك ۱۹۷۲ مونيخ توانستد رقابت در میدانی جهانی را تجربه کنند و اتفاقات تازه ای را در این ورزش رقم بزنند.

سخن آخر

از این سفر تاریخی لذت بردید؟
نظرات و پیشنهادات خود را با دوستان کارناوالی به اشتراک بگذارید...