مکان های مناسب پرنده نگری در ایران

تالاب میانکاله از غرب به تالاب پلنگان راه دارد. پلنگان، تالابی ست که در میانه تالاب میانکاله به لپوی زاغمرز قرار دارد و آب شیرین میانکاله را از طریق ارتباط این دو تالاب به هم تامین می کند. در شرق میانکاله نیز کانال چُپُقلی قرار دارد که باعث می شود تالاب میانکاله از طریق بندرترکمن به دریای خزر ارتباط پیدا کند. به همین دلیل هر اندازه به سمت شرق بروید شوری آب تالاب بیشتر می شود و در انتهای شرقی تالاب، میزان شوری آن با آب دریا برابری می کند. بنابراین اگر به دنبال پرنده ای خاص هستید باید بدانید که آن پرنده در کدام زیستگاه آبی زندگی می کند و آن را بیشتر دوست دارد. ر طول سال های گذشته، تعدادی از پرنده های مهاجر مانند اردک سرسبز و چنگر به علت ضعف و بیماری نتوانسته اند مهاجرت کنند. آنها در همین تالاب زادآوری کرده اند و از آنجایی که پرنده مادر مهاجرت نمی کند جوجه های شان بومی منطقه شده اند. امروزه تعداد این نوع پرنده ها به دو تا سه هزار قطعه می رسد که شامل یلوه معمولی، یلوه آبی و کشیم ها نیز می شود. از میان این پرنده های مهاجر 12 گونه آن به دلایل مختلف دچار افت جمعیت شده اند و پیدا کردن آنها در میانکاله کار سختی شده است. این گونه ها شامل عقاب دریایی دم سفید، مرگوس سفید، پلیکان پا خاکستری، پلیکان سفید، قوی کوچک، قوی فریادکش، قوی گنگ، باکلان کوچک، غاز پا زرد، مرگوس کاکلی، بالابان و بحری هستند.

تالاب فریدونکنار با 5400 هکتار وسعت یکی از مهم ترین تالاب های کشور است که در شمال ایران و در جنوب شهر فریدونکنار قرار دارد. این تالاب به دلیل حضور مجموعه متنوعی از گیاهان و جانوران آبزی در آن به عنوان یکی از غنی ترین اکوسیستم های تالابی شمال ایران شناخته می شود و یکی از بهترین مقاصد برای علاقه مندان به پرنده نگری و عکاسی حیات وحش به شمار می رود. سالانه بیش از 100هزار پرنده مهاجر راهی این تالاب می شوند که از میان آنها می توان به انواع قو و مرغابی، غاز وحشی، باکلان، پرلا، حواصیل، کشیم، مرغ سقا، قره‌غاز، شاهین و عقاب شاهی اشاره کرد. مهم ترین گونه ای که در این تالاب مشاهده می شود، گونه در معرض انقراض درنای سیبری است که از جمعیت موجود در ایران آن، تنها یک پرنده باقی مانده است؛ پرنده ای به نام امید که هر ساله راه درازی را از سیبری برای رسیدن به این تالاب می پیماید.

میقان تالابی در استان مرکزی ست که بین شهرهای اراک و داوودآباد قرار دارد. مساحت بخش آبگیر تالاب میقان به حدود 12 هزار هکتار می‌رسد و از یک دریاچه بزرگ فصلی، 3 جزیره کوچک در وسط، دشت‌های آبرفتی و بخش کویری تشکیل شده است و قدمت تشکیل آن به حدود 65 میلیون تا 55 میلیون سال پیش باز می‌گردد. آب دریاچه میقان بسیار شور است و به عنوان بزرگ‌ترین منبع سولفات سدیم کشور شناخته می‌شود. پوشش گیاهی تالاب به دلیل کمبود سفره آب‌های زیرزمینی بسیار محدود است و تنها در بخش‌های مستعد رشد نمونه‌های گیاهی نظیر آتریپلکس و قره‌داغ دیده می‌شود. از سوی دیگر اما به دلیل شرایط آب و هوایی خاص تالاب، میقان به عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم پرندگان مهاجر در کشور شناخته می‌شود و سالانه بیش از 120 هزار قطعه پرنده مهاجر در 140 گونه متنوع وارد آن می شوند. از نمونه‌های پرندگان موجود در آن می‌توان به درنای خاکستری، سرخمائی، آنقوت، بوتیما، خوتکا، فلامینگو، آبچلیک، کاکایی، چوب پا و... اشاره کرد.

این تالاب از جمله تالاب های طبیعی و آب شیرین کشور است و از جمله زیباترین مناظر آبی منطقه به شمار می رود. تالاب انزلی میزبان جزایر متعددی است و دو شهر بندرانزلی و آبکنار در ساحل آن قرار گرفته اند. شاید بیشتر تالاب انزلی را با لاله مردابی اش بشناسند؛ گیاهی که بساطش را در این تالاب پهن می کند و چهره ای جذاب به آن می دهد. تعداد زیادی از پرندگانی که از سوی کشورهای همسایه شمالی به ایران می آیند، به تالاب انزلی پناه می برند. همین امر باعث می شود که این مکان یکی از بهترین موقعیت ها را برای انجام فعالیتی به نام پرنده نگری فراهم آورد. می توانید ساعت ها به تماشای پرنده ها و رفتارشان بنشینید و لذت ببرید. این تالاب در مسیر مهاجرت پرندگان شمالی قرار گرفته و در فصول سرد سال یکی از مهم ترین پناهگاه ها برای آنهاست. چند گونه از پرندگان همچون نظیر باکلان کوچک، پلیکان خاکستری، غاز پیشانی سفید کوچک، عقاب دریایی دم سفید و خروس کولی.که در معرض تهدید جهانی هستند، انزلی را برای زمستان گذرانی انتخاب می کنند.

تالاب هورالعظیم یا هورالهویزه تالابی در غرب استان خوزستان و در شهرستان‌های دشت آزادگان و هویزه است و در انتهای رود کرخه در منطقه مرزی دشت آزادگان قرار دارد. حدود یک سوم این تالاب در ایران و مابقی در کشور عراق واقع شده است. این تالاب تنها بقایای تالاب‌های بسیار بزرگ بین‌النهرین به شمار می‌رود و یکی از زیستگاه‌های مهم گیاهان و جانوران محسوب می‌شود. هورالعظیم با مساحتی بالغ بر 120000 هکتار، یکی از بزرگترین تالاب‌های ایران است و عنوان بزرگترین تالاب مرزی کشور را دارد. بیشتر آب هورالعظیم از رودخانه کرخه در ایران و دجله در عراق تامین می‌شود و میانگین عمق آن به 5 متر می‌رسد. هورالعظیم به هنگام فصل سرما میزبان پرندگان مهاجر می‌شود که از میان آنها می‌توان به حواصیل، اردک‌ها، غاز خاکستری، چنگر، انواع آبچلیک و ۵ گونه کمیاب شامل میوه خور، اکراس آفریقایی، عروس‌غاز، غاز پیشانی‌سفید کوچک و اردک مرمری اشاره کرد. بنابراین این تالاب یکی از بهترین مکان‌ها برای پرنده‌نگری به شمار می‌رود و میان علاقه‌مندان به این رشته جایگاه ویژه‌ای دارد.

تالاب شادگان یکی از جاذبه های طبیعی ایران در استان خوزستان و در میان شهرهای شادگان، آبادان و ماهشهر است که شهرتی جهانی دارد و با حدود 400 هزار هکتار وسعت، بخش قابل توجهی از تالاب‌های بین المللی ایران را شامل می‌شود. این تالاب بازمانده‌ای از یک تالاب بزرگ محسوب می‌شود که بخشی از مجموعه تالاب‌های گسترده و به هم پیوسته بین النهرین در گذشته‌های دور بوده و تا هورالعظیم در مرز عراق ادامه داشته است. تالاب شادگان میزبان انواع و اقسام پرنده‌های بومی و مهاجر است که بیشتر آنها از کمیاب‌ترین پرندگان جهان به شمار می‌روند. کافیست به هنگام پاییز و زمستان راهی این تالاب شوید و در سکوت و آرامش به تماشای آنها بنشینید. 154 گونه پرنده در تالاب شادگان زندگی می‌کنند که 20 گونه آنها بومی و مابقی مهاجر هستند و تنها در فصل مهاجرت مهمان این تالاب زیبا می‌شوند. به هنگام پاییز دسته‌های پرندگانی همچون انواع اردک، مرغابی، غاز، قره غاز، پلیکان و فلامینگو از کانادا، سیبری و شمال اروپا به این منطقه می‌آیند تا از هوای معتدل آن استفاده کنند. از میان این جانداران، ۱۳ گونه از آنها مانند اردک مرمری (که 30 تا 60 درصد جمعیت جهانی آن در این تالاب وجود دارد)، حواصیل بزرگ، حواصیل زرد، حواصیل هندی، بوتیمار کوچک، اردک سر سیاه، اردک بلوطی، پلیکان پا خاکستری، عروس غاز، اردک سرسفید، گیلانشاه خالدار، عقاب شاهی، عقاب تالابی خالدار و عقاب دریایی دم سفید در معرض خطر انقراض جهانی قرار دارند.

تالاب استیل اولین مکانی در کشورمان است که پرنده های مهاجر در آن توقف می کنند؛ همین موضوع این تالاب را به جاذبه ای جذاب برای پرنده نگری تبدیل می کند. اگر از طرفداران این فعالیت هستید می توانید وسایل مورد نیاز برای این کار را تهیه کنید و راهی تالاب استیل شوید. مهمترین پرنده ای که می توان برای تماشای آن به تالاب رفت، چنگر نوک سرخ است. در کنار این پرنده نادر می توانید از پرنده هایی مانند باکلان ها، اگرت ها، ابیا، گاوچرانک، خوتکای سفید و مرغابی سانانی که از مناطق سردسیر به این منطقه آمده اند، دیدن کرد. به طور کلی هر سال در حدود 10 هزار قطعه پرنده در این منطقه فرود می آیند و تا 4500 جوجه به دنیا می آورند.

تالاب گندمان یکی از مشهورترین مناطق ایران برای پرنده نگری در کشور است و بسیاری از پرندگان مهاجر برای گذران دوره زمستانی خود اینجا را انتخاب می‌کنند. همچنین این تالاب یکی از مهمترین زیستگاه‌های کشور برای اسکان دائم پرندگان بومی و تخم‌گذاری پرندگان مهاجر محسوب می‌شود. شما در این تالاب امکان تماشای پرنده‌های بومی و پرنده‌هایی از مناطقی مانند سیبری، آسیای میانه، ترکیه و حتی شمال کشور را دارید که از مهمترین آنها می‌توان به خانواده اردک‌ها، کشیم‌ها، خوتکاها، اگرت، حواصیل، فلامینگوها، لک‌لک‌ها و ... اشاره کرد. البته اگر خوش‌شانس باشید می‌توانید گونه‌های کمیابی مانند مرگوس را نیز در این تالاب ببینید. به طور کلی بهترین زمان تماشای پرنده‌های مهاجر در این تالاب از اواخر مهرماه تا زمان یخ زدن تالاب‌هاست و در سال به طور میانگین در حدود 30 تا 120 هزار قطعه پرنده از این تالاب بازدید می‌کنند.

دریاچه کوه گل یکی از جاذبه‌های طبیعی استان کهگیلویه و بویراحمد است که در شمال شرقی شهر سی‌سخت و منطقه‌ای مشهور به کوه‌گل قرار دارد. این دریاچه که با عنوان نگین منطقه کوه‌گل از آن یاد می‌شود، در ارتفاعات دامنه نزدیک به قله کوه‌گل دنا و در محلی موسوم به «دهانه انبری» در گردنه‌ای به نام «بیژن» واقع شده است. وسعت دریاچه به حدود نیم هکتار می‌رسد و عمقی برابر 15 متر دارد. این دریاچه، منظره‌ای زیبا را در منطقه کوه‌گل به نمایش گذاشته و با انعکاس تصویر کوه‌های اطراف در آن، زیبایی‌اش دو چندان می‌شود. در فصل مهاجرت، تجمع پرندگان مهاجری همچون مرغابی و اردک کله سبز، لک لک، حواصیل، درنا، خروس کولی و چنگر ، همراه با پرندگان بومی در کنار دریاچه منظره‌ای را پدید می‌آورد که چشم از دیدنش سیر نمی‌شود.

یکی از زیباترین و منحصربه‌فردترین جاذبه های شهرستان لاهیجان، تالاب بین‌المللی امیرکلایه آن است که از آن به عنوان تنها تالاب آب شیرین استان گیلان یاد می کنند. نکته ای که جذابیت تالاب امیرکلایه را چند برابر می کند، این است که این تالاب در یک کیلومتری دریای خزر واقع شده اما با این وجود آبی شیرین دارد، آبی که از چشمه های جوشان کف تالاب تامین می شود. علاوه بر اینها وجود گیاهانی مانند پسته دریایی، نیلوفر آبی، لاله تالابی، مریم آبی، عدسک و نیزارهای کوتاه و بلند به زیبایی تالاب افزوده و منظره‌ای رویایی پدید آورده اند. همچنین تالاب امیرکلایه مامن مناسبی برای انواع خزندگان، دوزیستان، پستانداران و آبزیان مختلف است و در فصل های سرد سال پذیرای پرندگان مهاجر کمیابی مانند اردک سرحنایی و سرسفید، پلیکان خاکستری، باکلار کوچک و بزرگ، چنگر و ... می شود؛ مساله ای که تالاب امیرکلایه را به مکانی مناسب برای پرنده نگری تبدیل می کند.

ر تلاقی استان سیستان و بلوچستان و دریای عمان، مناطق تماشایی بسیاری قرار دارند که از جمله آن ها، می توان خلیج گواتر را نام برد؛ خلیجی که از آن با لقب جنوب‌شرقی ترین نقطه ایران یاد می شود. جالب آن که بدانید بخشی از این خلیج متعلق به پاکستان است و رودخانه باهوکلات از سمت ایران و رودخانه نهر دشت از سمت پاکستان، به این خلیج می ریزند. گواتر اکوسیستمی بسیار غنی دارد و بخشی از منطقه حفاظت شده باهوکلات به حساب می آید. اگر در اوایل پاییز به این منطقه سر بزنید، شاهد پرواز پرندگان مهاجر در آسمان گواتر خواهید بود. گفته می شود که هرساله ۴۰ نوع مختلف از پرنده ها در دسته های ۱۰۰ تایی وارد این منطقه می شوند.

یکی از زیباترین پارک‌هایی که در شمال شرقی شهرستان رشت قرار دارد، منطقه حفاظت شده بوجاق است. این پارک نخستین پارک ملی خشکی - دریایی ایران است. این پارک حدود 3260 هکتار مساحت دارد که از این مقدار 1600 هکتار محوطه دریایی، حدود 160 هکتار محوطه تالابی و مابقی خشکی شامل زمین‌های ساحلی، جلگه‌ای و علفزار است. اگر علاقمند به دیدن پرندگان هستید بهترین فصل پاییز و زمستان خواهد بود چرا که در این زمان از سال چیزی بیش از 200 گونه پرنده مهاجر مهمان تالاب می‌شوند.البته در فصول بهار و تابستان هم می‌توانید از سرسبزی و موجودات بومی تالاب لذت ببرید.

یکی از جاذبه‌های کرمانشاه که بسیاری از طبیعت‌گردان را به سوی خود می‌کشاند، تالاب هشیلان نام دارد. هشیلان که در زبان کردی به معنای خانه مارهاست در 26 کیلومتری شمال غربی کرمانشاه و در دامنه جنوبی کوه خورین قرار دارد و با مساحت 450 هکتاری، مامن و زیستگاه بسیاری از موجودات از جمله پرندگان مهاجر است. در ضمن حضور پرندگان مهاجر در فصول سرد سال و با آغاز باران‌های پاییزی در تالاب هشیلان، یکی از شاخص‌ترین ویژگی‌‌های آن به حساب می‌آید و بسیاری از طبیعت‌دوستان و علاقه‌مندان به پرنده‌نگری را به این منطقه می‌کشاند. پرندگان مهاجر از آسیای مرکزی به این منطقه آمده و زمستان را اینجا سپری می‌کنند. همین اتفاق سبب شده این تالاب برای افراد علاقه‌مند به پرنده‌نگری به یک مقصد رویایی بدل شود.

همین که از چابهار دل بکنید و در جاده ساحلی به سمت گواتر به راه بیفتید می توانید زیبایی های زیادی را به چشم ببینید. طولی نمی کشد که به روستای رمین می رسید و بعد از آن آب های صورتی توجه شما را به خود جلب می کنند. اینجا تالاب لیپار است که در روستایی به همین نام قرار دارد و با عنوان دریاچه صورتی چابهار شناخته می شود. تالابی که از ایستا شدن آب دریای عمان در میان دو کوه به وجود آمده و اکوسیستم جالبی را در خود پرورش داده است و  در آن می توان پرندگانی چون فلامینگو، چنگر، کشیم، حواصیل سفید و خاکستری، باقرقره، خوتکا، طاووسک، دلیجه، تیهو، عقاب دشتی و غیره را مشاهده کرد که گونه های جذابی برای دوستداران پرنده نگری به شمار می روند.

تالاب زریبار محل زندگی تعداد زیادی از پرنده های بومی و مهاجر است. همین موضوع باعث شده تا اینجا به عنوان یکی از محل های مناسب پرنده نگری در غرب ایران شناخته شود. اردک سرحنایی و سرسبز، بوتیمار بزرگ و کوچک، انواع چنگر، پرستو های دریایی، کاکایی ها، حواصیل خاکستری، خوتکا، لک لک های مهاجر و پرندگان شکاری همچون سنقر تالابی و دلیچه از جمله پرنده هایی هستند که می توانید با کمک ابزار مناسب پرنده نگری و کمی صبر و حوصله به تماشای آنها بنشینید.

امروزه پرنده‌نگری به یکی از فعالیت‌های جالب توجه تبدیل شده است و هر روز طرفدارانی را به سوی خود می‌کشاند. این مساله باعث شد تا مسوولان شهر تهران نیز در سال 1393 به فکر مکانی برای انجام این فعالیت بیفتند و بخشی از پارک شهر را به ایجاد نخستین سایت پرنده نگری تهران اختصاص دهند. پرنده‌نگران با استفاده از دوربین دوچشمی و کتاب راهنمای پرندگان بیشتر با این موجودات آشنا می‌شوند و می‌توانند آنها را ببینند. این مجموعه به دوربین‌های دوچشمی و تلسکوپ مجهز است و با برگزاری تور پرنده‌نگری رایگان، سعی دارد به شهروندان روش‌های انجام این فعالیت پرطرفدار را بیاموزد. بد نیست بدانید که پارک شهر در ایام مختلف سال میزبان 40 گونه پرنده می‌شود که از انواع پرندگان ساکن، مهاجران زمستانی و تابستانی و مهاجران عبوری هستند.

آب دریاچه شورابیل در گذشته بسیار شور بود و این شوری باعث می شد آب آن هرگز یخ نبندد، مساله ای که آن را به محیط مناسبی برای توقف کوتاه پرنده های مهاجر تبدیل می کرد و در فصل پاییز شما می توانستید انواع مختلف پرنده مانند پلیکان های خاکستری، اردک تاجدار، اردک چشم طلایی، غاز خاکستری، غاز زنگوله بال، لک لک سیاه و ... را اینجا ببینید. اما بعدها با شیرین تر شدن آب دریاچه و یخ زدن آن در فصل های سرد سال، متاسفانه پرندگان مهاجر کمتر از دریاچه شورابیل برای توقف های شان استفاده می کنند. با این حال اگر خوش شانس باشید و دریاچه در ماه های فصل پاییز یخ نبسته باشد، می توانید پرواز این پرنده ها را در نزدیکی آن ببینید. اگر هم کمی بیشتر دقت کنید شاید بتوانید ردپایی از پرنده های بومی دراج، قرقاول، مرغابی، خوتکا، حواصیل، چنگر، آنگوت و... که در کنار شورابیل زندگی می کنند بیابید.