آرامگاه های مهم اصفهان

یکی از جاذبه‌های تاریخی اصفهان که شاید کمتر کسی نام آن را شنیده باشد آرامگاه ساروتقی است که از آن با عنوان مسجد ساروتقی نیز یاد می‌کنند. این بنا یادگاری است از اواخر دوره صفوی - اوایل دوره قاجار که در فاصله بین بازار مقصودبیک و بازار حسن‌آباد در مجاورت امامزاده احمد قرار دارد و به دستور ساروتقی ساخته شده است؛ اما پیش از اتمامش وی را به قتل رساندند. به دلیل محبوبیت وی ساخت این بنا دنبال شد و به اتمام رسید.

صاحب‌بن‌ عباد طالقانی اصفهانی، دانشمند و ادیبی مشهور و از وزرای مشهور مويدالدوله و برادرش فخرالدوله ديلمی، از سلاطين معروف آل بويه بود. او وزیری لایق و شیعی مذهب و از مدافعان سرسخت ولايت اهل‏‌البيت عليهم ‏السلام بود و شاید بتوان او را یکی از اشخاص تاثیرگذار در ترویج مذهب شیعه در اصفهان دانست صاحب‌بن‌ عباد در طول زندگی خود، بالغ بر يكصد و چهل هزار و به روایتی دويست و شصت هزار کتاب را تالیف کرد و در نهایت در سال 385 هجری قمری در ری از دنیا رفت. سپس جسدش را به اصفهان منتقل کردند تا در خانه شخصی‌اش او را به خاک بسپارند.

میرعماد حسنی قزوینی، از بزرگترین و مشهورترین خوشنویسان خط نستعلیق است که در سال 961 هجری قمری چشم به جهان گشود. خط وی در زمان زندگانیش نه تنها در ایران و دربار صفوی شهرت داشت بلکه در دربار گورکانیان هند و پادشاهان عثمانی نیز شهره‌ خاص و عام بود و ثروتمندان بسیاری برای خریدن آثار او هزینه‌های گزافی می‌پرداختند. در سال 1024 هجری قمری، شاه عباس صفوی، میرعماد را به پیروی از مذهب تسنن متهم کرد و دستور داد وی را به قتل برسانند. پس از مرگ، او را در صحن یک مسجد تاریخی در اصفهان، معروف به مسجد مقصودبیک یا مسجد ظلمات به خاک سپردند و آرامگاهی برایش بنا کردند. این مسجد در حوالی میدان نقش جهان در گوشه‌ای دنج و آرام جای گرفته است.

آقا محمد بیدآبادی، حکیم، عارف و مدرس قرن دوازدهم هجری‌ست که برای روش زندگی زاهدانه خود و تربیت شاگردانی مانند ملاعلی نوری بین مردم و عالمان شناخته شده است. شاگرد او ملاعلی نوری از مهمترین افرادی‌ست که حکمت متعالیه ملاصدرا را همراه با استاد خود -ملامحمد بیدآبادی- رواج داد و آن را از فراموشی درآورد. در کنار ملاعلی نوری، آقا محمد بیدآبادی به تربیت شاگردان نامدار دیگری مانند حاج محمد ابراهیم کرباسی، سیدحسین قزوینی، میرزا ابوالقاسم قمی (میرزای قمی) و مولا مهدی نراقی نیز پرداخت و به این ترتیب نقش بزرگی در رواج علم و دین در دوران خود داشت. وی روش عارفانه و زاهدانه‌ای برای زندگی داشت، از تجملات زندگی مادی به شدت دوری می‌کرد و به هدایایی که حاکمان آن دوران برای او می‌فرستادند، بی‌اعتنا بود. این عارف بزرگ به خودشناسی اهمیت بسیاری می‌داد و بر این عقیده بود که هر انسانی در طول زندگی باید خودش را بشناسد و خودش باشد و اگر غیر از این عمل کند زندگی او ارزشی نخواهد داشت.

آقا محمدکاظم واله از شعرا و خوشنویسان اواخر دوره زندیه و اوایل دوره سلطنت فتحعلی شاه قاجار بود که سنگ قبر خود را با خط خوش نستعلیق در زمان حیاتش نوشت؛ اثری که یکی از نفیس‌ترین سنگ‌های مرمری کتیبه‌دار اصفهان محسوب می‌شود. این خطاط و شاعر در حدود سال‌های 1145 تا 1150 هجری قمری در اصفهان چشم به جهان گشود و برای ادامه تحصیلات به عراق رفت و به مقام استادی در هنر خطاطی رسید. واله در خطوط نستعلیق، تعلیق و ناخنی (نوعی خط بدون مرکب) سرآمد خوشنویسان زمان خود بود. واله اصفهانی پس از بازگشت به اصفهان ابتدا حجره‌ای برای خود مهیا کرد و پس از ساخت تکیه والهیه به آنجا رفت. در قسمت غربی تکیه، اتاق هایی را خواهید دید که محل اقامت و عبادت آقا محمدکاظم واله بوده است.

شیخ ابومسعود رازی یکی از  دانشمندان و به گفته برخی صوفیان قرن سوم هجری قمری است که پس از درگذشت وی و در دوران  سلطان يعقوب آن قويونلو، در محلی که قبلا خانقاه بود و شیخ ابومسعود در آنجا به ارشاد و هدایت مردم می‌پرداخت برای او آرامگاهی ساختند؛ بنایی که شامل چهارسو و حمام و باغ بسيار بزرگ می‌شود. این محل به خانقاه شيخ ابومسعود رازی يا بقعه مسعوديه نیز شهرت دارد و در گذشته‌های دور به عنوان قبرستان عمومی اصفهان هم کاربرد داشته است. این بنا که یادگاری از دوره تیموریان در اصفهان است بعد از بازسازی در بهمن 1390 به عنوان خانه انقلاب اسلامی و ولایت به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

الراشد بالله فرزند المسترشد بالله یکی از خلفای عباسی در بغداد بین سالهای 529 تا 530 هجری قمری بود که با دشمنی سلاطین سلجوقی مانند سلطان محمودبن‌محمد و غیاث‌الدین مسعود بن‌محمد مواجه شد. الراشد بالله در طول دوران خلفات به مقابله با سلجوقیان پرداخت؛ اما در نهایت شکست خورد، به اصفهان گریخت و در همین شهر هم به قتل رسید. آرامگاه او در قرن ششم هجری قمری در اصفهان بنا شد. نمای خارجی و گنبد این آرامگاه مانند سایر گنبدهای دوره سلجوقی از آجر است و تزئین دیگری ندارد.

محمدباقر مجلسی معروف به علامه مجلسی و مجلسی ثانی، یکی از فقهای شیعه در دوران شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بود که در 1037 هجری قمری در اصفهان متولد شد. معروف‌ترین اثر وی مجموعه بزرگی از احادیث است که تحت عنوان بحارالانوار شناخته می‌شود. او در سال 1110 هجری قمری دیده از جهان فرو بست و در کنار پدرش به خاک سپرده شد. امروز آرامگاه علامه مجلسى از مهمترين آرامگاه‌های شهر اصفهان به شمار می‌رود که شالوده آن مربوط به سال 1092 هجری قمری است و در سال‌های گذشته مورد بازسازی و مرمت قرار گرفته است.

بقعه علاءالدین شهشهان، بنایی به جای مانده از دوران تیموریان است که به عارف بزرگ قرنِ نهمی، شاه علاءالدین محمد تعلق داشته است. وی در زمان حیات جایگاه ویژه‌ای بین مردم داشت؛ اما سرانجام در سال 850 هجری قمری به دستور شاهرخ تیموری کشته شد. جالب است کمی در مورد دلیل مرگ این سید بزرگوار بدانید؛ سلطان محمد بن بایسنقر علاقه ویژه‌ای به این مرد داشت. همین علاقه سبب شد در نزاع بین دو شاهزاده تیموری، یعنی شاهرخ تیموری و سلطان محمد بن بایسنقر، شاه علاءالدین محمدبه قتل برسد. بعد از ورود و تسلط شاهرخ به اصفهان، سلطان محمد به لرستان رفت. شاهرخ تیموری حالا تصمیم داشت تا افراد نزدیک و مورد علاقه سلطان محمد را از صحنه روزگار محو کند که شاه علاءالدین محمد یکی از این افراد بود. شاهرخ با تحریک همسرش و با بهانه شورشی بودن شاه علاءالدین محمد، او را به قتل رساند.

مولانا ابوالقاسم بن ابوطالب میرحسینی فِندِرسکی، که به اختصار میرفندرسکی خوانده می‌شود حکیم و دانشمند بنام مکتب اصفهان در دوره صفوی است که در 970 هجری قمری به دنیا آمد. وی فرزند یکی از حکمای طراز اول اصفهان بود و شهرت زیادی در ریاضی، کیمیا، فنون و عجایب و... داشت. زهد و پارسایی، تیز هوشی، شجاعت اخلاقی و وارستگی، برخی از ویژگی‌های اخلاقی او بود. ابوالقاسم در سال 1050 هجری قمری چشم از جهان فرو بست و پیکر وی، طبق وصیت خودش در مدرسه محل تدریسش (مدرسه میر)، که امروز به تکیه میرفندرسکی یا تکیه بختیاری‌ها، شهر دارد به خاک سپرده شد. این تکیه در قبرستان قدیمی، وسیغ و تاریخی شهر اصفهان، یعنی تخت فولاد قرار دارد.

محمد علی بن میرزا عبدالرحیم تبریزی معروف به صائب، شاعر پرآوازه سبک هندی در عصر صفویه است که در سـال ۱۰۱۶ هجری قمری در تبریز متولد شد و در سال ۱۰۸۱ هجری قمری در اصفهان دار فانی را وداع گفت. شاه عباس به او علاقه فراوانی داشت و لقب ملک الشعرایی را به وی عطا کرد. او تا پایان عمر نزد شاه سلیمان و شاه عباس دوم از احترام خاصی برخوردار بود و قریب به ۱۲۰۰۰۰ بیت را سرود.

تا قبل از سال 1317 کسی از این مقبره اطلاعی نداشت و این مزار توسط جلال‌الدین همایی کشف شد. علاوه بر قبر صائب، نوه و فرزند او نیز در آنجا دفن شده‌اند. این بنا تنها یک مقبره نیست، با درختان بلند قامت و سرو که نماد شعرهای بلند است و حوض و آب‌نما در مقابل ایوان، همچون اثر تاریخی چهلستون اصفهان، به بنای زیبا و ارزشمند تبدیل شده است.

مسعود بیضاوی از بزرگان مشایخ و علمای قرن هشتم هجری بود که به نام بابا رکن الدین شهرت داشت و در زمان سلطنت ابوسعید بهادرخان مغول در اصفهان زندگی می‌کرد. بابا رکن الدین در علم باطنی سرآمد علمای عصر خود بود و پیر معنوی اهل عرفان به شمار می‌رفت. پس از وفات وی در سال 769 هجری قمری، او را در خانقاه خویش به خاک سپردند. در اواخر حکومت شاه عباس اول صفوی، ساخت بقعه‌ای برای مراز این مرد بزرگ آغاز و در سال 1039 هجری قمری، درست یک سال بعد از فوت شاه عباس، به پایان رسید. این بنا از لحاظ نقشه، تناسب کامل معماری، جزئیات بنا و گنبد، یکی از بناهای منحصر‌به‌فرد و متمایز اصفهان و البته مجموعه تاریخی تخت فولاد (قبرستان قدیمی اصفهان) به شمار می‌رود و به خوبی نشان می‌دهد که استادکاران، معماران، کاشی‌کاران و خوشنویسان عصر صفوی، تا چه حد به هنر و ظرافت اهمیت می‌دادند.

منارجنبان در اصل بنایی است که بر روی قبر عارفی به‌نام عمو عبدالله کارلادانی که در قرن هشتم هجری (دوره سلطان محمد خدابنده الجایتو) می‌زیسته، ساخته شده است. سقف بنا گنبدی شکل است و قبر این عارف دقیقا زیر گنبد سقف قرار دارد. این بنا دو مناره 17 متری دارد که ساختار و مهندسی به‌کار‌رفته در آن‌ها به‎‌گونه‌ای است که با تکان دادن یکی از مناره‌ها، مناره دیگر نیز تکان می‌خورد. جالب است بدانید که مناره‌های این بنا نازک و سبک‌اند و به همین دلیل لرزش مناره‌ها بسیار محسوس دیده می‌شود. از تزیینات زیبای بنا می‌توان به کاشی‌های فیروزه‌ای طاق ورودی و مناره‌ها و ستاره‌های چهارپر اشاره کرد. در کل می‌توان گفت که معماری بنا به سبک معماری ایلخانان بسیار نزدیک است.